Βιάννος 14 Σεπτέμβρη 1943, η αρχή ενός ολοκαυτώματος που απαιτεί δικαίωση.

του Σωκράτη Βαρδάκη 

«Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών καθώς και όλους όσοι συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας».
Μια εντολή 27 λέξεων του «σφαγέα της Κρήτης» στρατηγού  Μύλλερ,  που απελευθέρωσε το μίσος, τη βαρβαρότητα και τη θηριωδία των κατακτητών και οδήγησε στο ολοκαύτωμα της Βιάννου.  Ολοκαύτωμα που θεωρείται το δεύτερο μεγαλύτερο της Ελλάδας μετάτων Καλαβρύτων.
Μια εντολή καταστροφής, με αφορμή τα αντίποινα για την ηρωική μάχη της Σύμης στις 12 του Σεπτέμβρη ανάμεσα σε γερμανική στρατιωτική μονάδα και ομάδα ανταρτών από την οποία, οι Γερμανοί υπέστησαν μεγάλες απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και 12 αιχμαλώτους.Αιτία όμως όπως έχει γράψει ο αείμνηστος Γ. Δ. Χρηστάκης, το αδούλωτο αντιστασιακό πνεύμα της Βιάννου από τις πρώτες μέρες της κατοχής.   Ο  διοικητής της γερμανικής αστυνομίας στο νομό Ηρακλείου, Χάρτμαν, είχε απειλήσει με καταστροφή την επαρχία λόγω της αντίστασης που εκδηλωνόταν. «Θα την κάψω την Βιάννο, γιατί υπάρχει εκεί οργανωμένη αντίσταση και υποθάλπουν αντάρτες και Άγγλους και γιατί είναι φωλιά ανταρτών τα βουνά της» ήταν η απειλή του σε Βιαννίτες που είχαν συλληφθεί για το σαμποτάζ που είχε γίνει τον Ιούλιο του 1943 στο αεροδρόμιο του Καστελλίου της Πεδιάδας.
Στις 14 Σεπτέμβρη 1943 ήμερα του Τιμίου Σταυρού ξεκίνησε στα Αμιρά η σφαγή, οι μαζικές εκτελέσεις και οι καταστροφές.  Έως στις 16 Σεπτέμβρη  οι μονάδες Βερμαχτ εκτελούν μαζικά κατοίκους καταστρέφουν και λεηλατούν.

  Σε 401 ανήλθαν οι νεκροί στα χωριά της Βιάννου και της Ιεράπετρας στις τρεις αποφράδες ημέρες του 1943, για να φτάσουν τους 461 μαζί μ' αυτούς που σκοτώθηκαν σε όλο το διάστημα της κατοχής. Μεταξύ αυτών παιδιά, γυναίκες, κατάκοιτους και ηλικιωμένους.  «Πάραυτα και χωρίς διαδικασίες» δολοφόνησαν άνανδρα και εν ψυχρώ, με βάση ένα καλά οργανωμένο σχέδιο τα  θύματα από  8 μηνών αγέννητο, στην κοιλιά της μάνας του, το πιο μικρό, έως  96 χρονών ήταν ο πιο μεγάλος (Εμμ. Δασκαλάκης από τα Αμιρά).

127 από τα θύματα ήταν πάνω από 60 χρονών και 20 ήταν γυναίκες. Οι περισσότεροι ήταν αγρότες  και κτηνοτρόφοι.  Άμαχος πληθυσμός που εκείνες τις μαύρες ημέρες  στην φοβερή και ασύλληπτη για τον νου του ανθρώπου ώρα της εκτέλεσης δεν έκλαψαν, δεν παρακάλεσαν δεν λύγισαν.  Απλοί άνθρωποι, ήρωες με μεγαλείο ψυχής, γενναίοι ως την ύστατη στιγμή όπως μαρτυρούν οι επιζήσαντες από τα εκτελεστικά αποσπάσματα.  Όπως μαρτυρά και στην ομολογία του ο γερμανός στρατηγός Αντρέ «Οι Κρητικοί, όταν βρίσκονται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα έχουν πάνω τους κάτι το μυθώδες. Είναι τόσο περήφανοι την τραγική εκείνη ώρα του θανάτου, που είναι αδύνατο να μην τους θαυμάσεις».

Ο Σεπτέμβριος του 1943 βύθισε τη Βιάννο σε  ανεξίτηλο πένθος. Η ναζιστική κτηνωδία σφράγισε τον τόπο μας αλλά και τη ζωή όσων επέζησαν και κλήθηκαν να ανέβουν το δικό τους Γολγοθά.  Χήρες και ορφανά γέμισαν τα «καμένα χωριά της Βιάννου».  Δεκάδες οι οικογένειες που θρήνησαν δέκα, δεκαπέντε και είκοσι νεκρούς, συζύγους, γονείς, αδέλφια και ξαδέλφια.  Αυτό το Γολγοθά αναλαμβάνει το 1945 να καταγράψει η «Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτητών εν Κρήτη», με επικεφαλής τον Νίκο Καζαντζάκη και συνοδοιπόρους τους διακεκριμένους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Καλλιτσουνάκη και Ιωάννη Κακριδή, και φωτογράφο τον Κωσταντίνο Κουτουλάκη.  Στόχος της η διεκδίκηση των αποζημιώσεων για τις καταστροφές και τα θύματα από την Γερμανία.

Η «Έκθεση Καζαντζάκη» όπως έμεινε γνωστή, αναφέρει:  «Την επομένην, 14/9, εορτήν της Ανυψώσεως του Τιμίου Σταυρού, επέπρωτο να συντελεσθή μία από τας φοβερωτέρας καταστροφάς που είδεν η Κρήτη καθ’όλην την περίοδον της κατοχής· οι Γερμανοί εισέβαλον εις τα χωρία της Βιάννου, Αμιράς, Βαχός, Κεφαλοβρύσι, Κρεββατάς, Αγ. Βασίλειος, Πεύκος, Κατω Σύμη, Γδόχια, Μύρτος, Μουρνιές, Ρίζα, Μάλλες κτλ. φονεύοντες μεμονωμένως μεν όσους συνήντων καθ’οδον – άνδρας, γυναίκας και παιδιά- εντός δε των χωρίων συγκεντρούντες τους άνδρας όλους και εκτελούντες αυτούς ομαδικώς».

Η «Έκθεση Καζαντζάκη»,  κατέγραψε ζωντανές μαρτυρίες, αποτύπωσε τις φρικαλεότητες, την καταστροφή και τον αγώνα για την επιβίωση ενός μαρτυρικού τόπου και όσων επέζησαν.   Τον ανείπωτο πόνο, το βαθύ πένθος, την προσφυγιά, την φτώχεια κι εξαθλίωση.  Η Επιτροπή αμέσως μετά παρέδωσε την έκθεση στην τότε Κυβέρνηση.  Ουδέποτε όμως αξιοποιήθηκε. Χάθηκε στους διαδρόμους του Υπουργείου Εξωτερικών όπως και το αίτημα για αποζημίωση και δικαίωση  των θυμάτων της Σφαγής της Βιάννου αλλά και όλων των μαρτυρικών τόπων. 

Το 1983  αντίγραφο του κειμένου της έκθεσης Καζαντζάκη βρέθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο Ηρακλείου όπου το είχε παραδώσει ο κ. Π. Πρεβελάκης και εκδίδετε από την Βικελαία Βιβλιοθήκη  και το Δήμο Ηρακλείου.  Οι μαρτυρίες αυτές καθώς και το χαμένο φωτογραφικό αρχείο του Κουτουλάκη που βρέθηκε και δωρίστηκε το 2014 στο Δήμο Μαλεβιζίου από το αρχείο του Μανώλη Δουλγεράκη αποτελούν  βασικά αδιάψευστα στοιχεία των γεγονότων της Βιάννου. Σήμερα τα στοιχεία αυτά έχουν παραδοθεί  στην αρμόδια διακομματική επιτροπή της Βουλής για τις Γερμανικές αποζημιώσεις.  Επιτροπή η οποία σύμφωνα με τις πρόσφατες δηλώσεις του Πρωθυπουργού στην Μαρτυρική Κάνδανο μέχρι το τέλος του έτους θα έχουμε το πόρισμα για τις διεκδικήσεις, το οποίο θα έρθει στην Ολομέλεια της Βουλής για τις περαιτέρω κινήσεις μας με την ευρύτερη δυνατή συναίνεση όλων των πολιτικών δυνάμεων.

Για όλους εμάς που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε στα μαρτυρικά χωρία της  Βιάννου, ο Σεπτέμβρης ήταν πάντα ένας μήνας πένθους και θλίψης.  Τα 75 χρόνια που πέρασαν δεν κατάφεραν να ξεθωριάσουν τις μνήμες ούτε να απαλύνουν τον πόνο για τα γεγονότα έτσι όπως τα γνωρίσαμε από τις γιαγιάδες μας και τους  γονείς  μας.  75 χρόνια μετά θα ήμαστε πάλι εκεί, στο μνημείο πεσόντων στον Αμιρά όχι μόνο για να αποτίσουμεφόρο τιμής στους προγόνους μας που έχασαν τη ζωή τους στη σφαγή της Βιάννου αλλά και σε  όλους όσους έζησαν τις επιπτώσεις του ολοκαυτώματος και σήμερα δεν είναι μαζί μας, αλλά για να ανανεώσουμε την υπόσχεση για διεκδίκηση και δικαίωση. Η πληγή παραμένει ανοικτή και ζητά να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για τη δικαίωση του λαού μας και τη διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών. 

Η διαβεβαίωση του σημερινού πρωθυπουργού ότι μέχρι το Δεκέμβριο του 2018 το πόρισμα της αρμόδιας επιτροπής θα έρθει στην Ολομέλεια του Ελληνικού Κοινοβουλίου είναι ένα σημαντικό βήμα.
Είναι το ιστορικό χρέος μας απέναντι σε αυτούς που έφυγαν αλλά και απέναντι στις επόμενες γενιές.