Απρίλης ήρθε σκονισμένος και παραπονιάρης!

Tης Ελένης Μπετεινάκη*

Τον είδα τον Μάρτη σαν έφυγε χθες βράδυ. Με σκυφτό κεφάλι, στεναχωρημένος που δεν κατάφερε να σκορπίσει χαμόγελα σε όλους. Φορούσε τη μάσκα του κι εκείνος, κι  ανέπνεε βαριά. Βαρύ και το βήμα, τον εμπόδιζε ο δυνατός νοτιάς. Προσπαθούσε να κλείσει τη βαλίτσα του. Παρά τις δύσκολες μέρες που πέρασε, κάποιες στιγμές τον είδα να δακρύζει από τις αναμνήσεις και τα μικρά μα σημαντικά που ‘χε στις αποσκευές του. 

Τού χαμογέλασα κι εγώ, δεν ήθελα να τον κακοκαρδίσω, τελευταίο του βράδυ στη Γη και σίμωσα να δω το είχε πάρει μαζί του, να θυμάται. Και τι δεν είχε. Ένα πολύ χοντρό    πουλόβερ, κασκόλ,  μια μάσκα πειρατή, σερπαντίνες, την κυρά Σαρακοστή που ΄χε ζυμωμένη με αλάτι και νερό και της έλειπαν τρία ποδάρια. Έναν πολύχρωμο χαρταετό, έναν πάπυρο και πάνω του το γραμμένα με χρυσά γράμματα όλα τα ποιήματα που μιλούν για φως, θάλασσα, γαλάζιο κι Ελλάδα. Είχε και δυο μικρά σημαιάκια, κι ένα τσαρούχι παιδικό. Είχε και σβησμένα κεράκια από τούρτες γενεθλίων και ένα μικρό φτεράκι από χελιδονιού ουρά που ίσα που πρόλαβε τον ερχομό τους. Είχε και μια ζωγραφιά από χέρι παιδικό απ ΄το σχολείο μας που πέρασε όλες του τις μέρες. Του χαρίσαν τα παιδιά χθες τον πλανήτη της κ. Φαντασίας  που έμοιαζε με πάρκο με δέντρα γεμάτα καρδιές και παραμυθοπούλια γεμάτα. Κι επιασε την άκρη της κόκκινης κλωστής που βρήκε σε ένα μικρό μονοπάτι και σκαρφάλωσε σε ένα σύννεφο καστανόμαυρο ίσαμε που τον έχασα….

 Κι όσο εκείνος χανόταν  μέσα στο σύννεφο από μιαν άλλη κλωστή ολόχρυση κατέβαινε ένα ξανθό αγόρι με κατακόκκινα μάγουλα και ένα πανέρι γεμάτο λεμονανθούς, βάγια και κατακόκκινα αυγά! Γρήγορα τ’  άνοιξα την πόρτα γιατί ο νοτιάς δεν αστειευότανε και θα του σκορπούσε όλα τα καλούδια που κουβαλούσε να κάτσει δίπλα στη φωτιά να ζεσταθεί

Και πριν προλάβουμε να πούμε οτιδήποτε άλλο ακούστηκε το δυνατό γέλιο του Πινόκιο. Είχε σκαρφαλώσει κι είχε βγει τελείως έξω από το σεντούκι που κοιμούνται οι κούκλες μου και χοροπηδούσε όλο χαρά και τρέλα  μπροστά στο τζάκι. Ένα μικρό παραπάτημα και θα ΄πεφτε μέσα στις φλόγες, κι  ύστερα…αχ!

-Δεν θα μου πείτε Χρόνια πολλά;  1^η τ΄Απρίλη ξημερώνει κι έχω γενέθλια και κανένας μα κανένας δεν θα τα βάλει με τη  μύτη μου!  Όλοι θα με θυμηθούν, όλοι θα πουν ένα ψεματάκι στ΄ όνομά μου! Δεν είναι και λίγο πράγμα να ΄χουν όλοι την έννοια σου;

Τώρα ήταν η δική μας σειρά να γελάσουμε δυνατά. Δίκιο είχε ο Πινόκιο, ξημέρωνε Πρωταπριλιά κι έπρεπε κι οι δύο να ΄χουμε το νου μας στις πλάκες και στα ψέματα που λέγονται τούτη τη μέρα… 

Κι ύστερα πήρα μαλαματένια χτένα κι άρχισα να χτενίζω τα ολόξανθα μαλλιά του Απρίλη, που στο φως της φωτιάς του τζακιού αλλάζαν χρώμα κι άλλοτε γινόταν ολοκόκκινα και άλλοτε χρυσά…

Κι ύστερα αρχίσαμε τις ιστορίες, τα μαντέματα, τ΄αστεία και τα τραγούδια ίσαμε που μας πήρε το ξημέρωμα …

 «Έστησε  ο έρωτας χορό με τον ξανθό Απρίλη …»  ένας από τους πιο όμορφους στίχους στους Ελευθέρους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού, δίνει όλο το νόημα στον μήνα ετούτο…

Είναι ο μήνας που «ξανοίγεται» ο έρωτας, ο μήνας των λουλουδιών, των ανθισμένων δέντρων, της περισυλλογής, των Παθών, και της ομορφιάς. Είναι ο Απρίλης, το τέταρτο εγγόνι του χρόνου που γεμίζει την ψυχή με όμορφα συναισθήματα και υποσχέσεις για την Άνοιξη που όπως σοφά λέει ο ποιητής, βρίσκεται στην καλύτερή της ώρα.

Τον λένε Γρίλλη, δηλαδή Γκρινιάρη μιας και τελειώνουν όλα τα αποθέματα που υπήρχαν για το χειμώνα και η γκρίνια στην οικογένεια αρχινά. Δεν υπάρχουν πολλές προμήθειες ή καρποί κι αυτό φέρνει μια μικρή αναστάτωση. Τον λένε ακόμη Τιναχτοκοφινίδη γιατί παλιότερα, τίναζαν τα κοφίνια για να καθαριστούν. Αηγιωργίτη ή Αηγιωργάτη λόγω της γιορτής του Αγίου Γεωργίου και Λαμπριάτη μόνο όταν πέφτει η Λαμπρή στις μέρες του. Τέλος τον αποκαλούν Τριανταφυλλά γιατί είναι ο μήνας που ανθίζουν τα τριαντάφυλλα.

Απρίλης λοιπόν από το  λατινικό ρήμα aperire που σημαίνει ανοίγω, γιατί αυτόν τον μήνα ανοίγουν τα λουλούδια…

1η του Απρίλη… Πρωταπριλιά, μέρα που οι άνθρωποι σ΄ όλον τον κόσμο συνηθίζουν να «γελούν » τους άλλους. Το ψέμα έχει την τιμητική του και οι φάρσες και τα «γελάσματα» γίνονται από όλους, πάντα με την καλύτερη πρόθεση. 

«Έλα να πούμε ψέματα, ένα σακί γιομάτο, 

εφόρτωσα ένα μπόντικα σαράντα κολοκύθες 

κι απάνου στα καπούλια του ένα σακί ρεβίθια…»

 Έθιμο με αρχαίες ρίζες και προέλευση από τη Δύση που ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών και ήταν γνωστό και στη μεσαιωνική Γαλλία. Η 1η Απριλίου ήταν η αρχή του έτους ως το 1560 που μεταφέρθηκε την 1η Ιανουαρίου. Επισήμως αυτό συνέβη  το 1583 με το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε πολλά προβλήματα στο λαό της Γαλλίας και όσοι την αποδέχτηκαν πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλαιά πρωτοχρονιά λέγοντας τους περιπαικτικά ψέματα και κάνοντας τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. 

Αν πάμε λίγο παλιότερα θα συναντήσουμε το έθιμο στους Κέλτες που συνήθιζαν την Πρωταπριλιά που έφτιαχνε ο καιρός να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια έδιναν κι έπαιρναν. Γι αυτό οι Γάλλοι ακόμα και σήμερα ονομάζουν το πρωταπριλιάτικο ψέμα poisson d’ Avril  δηλαδή «ψάρι του Απρίλη» και οι Άγγλοι «April fool’s day».

Η Πρωταπριλιά  είναι  έθιμο αστικού χαρακτήρα και δεν συναντιέται συχνά στην αγροτική ζωή. Έχει συνδεθεί με τα ψέματα για να στραφεί αλλού η προσοχή του κακού. Λένε ψέματα όχι  μόνο σε περιπτώσεις μαγικών ενεργειών αλλά και σε δύσκολες εργασίες όπως ήταν η βαφή των νημάτων, η παρασκευή εφτάζυμου ψωμιού, η εκτροφή του μεταξοσκώληκα.

Στην Κομοτηνή για παράδειγμα όποιος έφτιαχνε φκιασίδι έπρεπε για να μην «κόψει»  να πει ένα ψέμα ή αν ήθελαν να γίνουν τα κουκούλια τους ή να προκόψουν τα μελίσσια  ή για να κάνουν τα δέντρα τους καρπούς.  

Αυτός που «γελούσανε» ένιωθε πως κάτι κακό θα του συμβεί, ενώ αυτός που κατάφερνε να ξεγελάσει θεωρούνταν τυχερός για όλη τη χρονιά…

Στην αρχαιότητα πάλι, οι Κρήτες είχαν τη φήμη πως έλεγαν τόσα πολλά ψέματα που υπήρχε κι ένα ρήμα το «κρητίζω » που είχε την σημασία του ψεύδομαι…

Ο Απρίλιος είναι συνδεδεμένος με την μεγαλύτερη Χριστιανική γιορτή, το Πάσχα. Οι γιορτές τούτο τον μήνα  και τα έθιμα και οι προλήψεις είναι όλα συνδεδεμένα με αυτό… 

Όμως θα τα δούμε τις επόμενες μέρες πιο αναλυτικά 

Ίσαμε τότε να προσέχετε και να χαμογελάτε πλατιά!

καλό μας μήνα!

ΠΗΓΕΣ:

Κυριακίδου – Νέστορος  Άλκη, Οι 12 μήνες ,Τα λαογραφικά, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1982

Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963

Μπετεινάκη Ελένη,«Λόγια του αέρα», Iδ. Συλλογή