Άλλη μια νίκη της βιωσιμότητας και του τοπίου

Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ (*)

Το χύδην τουριστικό μοντέλο ανάπτυξης (βλέπε μεγέθυνσης) όλης της νησιωτικής Ελλάδας και κυρίως της Κρήτης τις τελευταίες δεκαετίες, είναι γνωστό και δεν χρειάζεται ιδιαίτερες αναλύσεις πια. Έχει χυθεί πολύ μελάνι και έχει απασχολήσει εκκωφαντικά το πληκτρολόγιο. Κυρίως για τοις εν πολλοίς μη αναστρέψιμες επιπτώσεις αυτού του μοντέλου στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον, που τις βλέπουμε πια αθροιστικά ενώπιόν μας ως αμείλικτη απειλή για το μέλλον, συνυπολογιζομένης και της κλιματικής κρίσης.

Στα πρόθυρα της αναθεώρησης του σχετικού χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό, καλό είναι που και που να ακούγονται και να γράφονται κάποιες σημαντικές «κατά μόνας» επαινετικές παρεμβάσεις που προστατεύουν το εκπεφρασμένο προ πολλών ετών σε όλες τις κλίμακες της πολιτικής, μοντέλο βιωσιμότητας της Πολιτείας. Και όταν λέμε «κατά μόνας», εννοούμε διοικητικές παρεμβάσεις και αποφάσεις αποκεντρωμένων υπηρεσιών του κράτους και ανθρώπων που τις συγκροτούν, που ενώ η αρνητική κρίση και η γνωμοδότησή τους για κάποιες δραστηριότητες που δεν απαγορεύονται από κατευθύνσεις και δεσμεύσεις των τοπικών χωροταξικών σχεδίων και (ξεπερασμένων) ΣΧΟΟΑΠ των οικείων Δήμων δεν είναι επιβεβλημένη, ωστόσο αυτές οι υπηρεσίες και οι άνθρωποι που τις συνθέτουν, βάζουν ανάχωμα και «μπέτι» που λέμε στην Κρήτη, για να περισώσουν ό,τι έχει απομείνει που να μην παραδοθεί στις άνευ όρων συνθήκες παράδοσης και στις ερπύστριες αυτού του χύδην αποκρουστικού τουρισμού που γνωρίζουμε.

Μια από αυτές τις επαινετικές παρεμβάσεις ήταν η αρνητική εισήγηση τον περασμένο Απρίλιο από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου προς το Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων Κρήτης, η ομόφωνη απόφαση του τελευταίου και τέλος η πρόσφατη αρνητική απόφαση της Προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου Χρυσούλας Σοφιανού που αφορούσε την έγκριση εγκατάστασης επίγειου επικλινούς ανελκυστήρα (τελεφερίκ) σε ακίνητα ανώνυμης εταιρείας νότια του παραλιακού οικισμού Σχίσμα της Ελούντας και σε καταλυτικό υψόμετρο πανοραμικής θέασης όλων των οικισμών της, του Αγ. Νικολάου, ολόκληρου του κόλπου της Σπιναλόγκας και συνολικά όλου του κόλπου Μεραμπέλου και του κρητικού πελάγους. Να σημειωθεί ότι η επιχειρούμενη επενδυτική δραστηριότητα που επανερχόταν με αιτήματά της επί σειρά ετών προς το υπουργείο πολιτισμού, επιχειρούσε να υλοποιηθεί πλησίον και μέσα σε κηρυγμένο και οριοθετημένο αρχαιολογικό χώρο με ΦΕΚ του 2010 που περιλαμβάνει το ύψωμα Οξά και την περιοχή Καλολάκκο. Εκτάσεις μοναδικής φυσικής ομορφιάς και σημαντικού αρχαιολογικού χώρου που διατηρείται μεγάλος αριθμός δεξαμενών, κτιρίων και οχυρωματικών έργων, που συχνά αναφέρονται ως ερείπια της ακρόπολης του παραθαλάσσιου αρχαίου Ολούντος. 

Η σπουδαιότητα της περιοχής αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι την τελευταία επταετία έχει ξεκινήσει επιφανειακή έρευνα που εντάσσεται στις αρχαιολογικές έρευνες νέας γενιάς, στην οποία συνεργάστηκαν αρχαιολόγοι, ιστορικοί, ανθρωπολόγοι και βιολόγοι. Το ύψωμα Οξά, ως αρχαιολογική θέση είχε εντοπιστεί από ιστοριοδίφες και αρχαιολόγους όπως τους M.A. Fabreguettes, Th. Spratt, L. Mariani, A. Taramelli ήδη από το 19ο αι., οι οποίοι έκαναν σύντομες αναφορές στην οχύρωση και τις δεξαμενές. Ο J. Pendlebury υποστήριξε ότι στην Οξά υπήρχε ένας μεγάλος οχυρωμένος οικισμός τον οποίο κατέτασσε στις ελληνορωμαϊκές θέσεις της Κρήτης, ενώ ο γνωστός στην Κρήτη Γάλλος Henry Van Effenterre που εξερεύνησε την περιοχή λίγο πριν τον Β’ Π. Π. πίστευε ότι υπήρχε φρούριο εντοπίζοντας και χαράγματα σε βράχους και χαρακτηρίζοντας τη θέση ως ελληνορωμαϊκή.

Η αρνητική απόφαση αυτή είναι από τις πλέον εμβληματικές που μαζί με την πρόσφατη επίσης άρνηση για επανακαθορισμό της Α’ αρχαιολογικής ζώνης απολύτου προστασίας στη θέση Κολοκύθα της χερσονήσου Σπιναλόγκας, έρχονται να ενισχύσουν την αυτονόητη υποχρέωση της συντεταγμένης Πολιτείας όχι μόνο για την χωρίς αστερίσκους προστασία της κηρυγμένης πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και του κρητικού τοπίου ως απαραίτητου συστατικού στοιχείου του ανθρώπινου περιβάλλοντος, ως μια έκφραση της ποικιλίας της απ’ αιώνων πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς του νησιού μας, και ως θεμέλιο της ταυτότητάς του. Η όλη στάση της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, θυμίζει στους μεγαλύτερους τις αντιστασιακές αρνήσεις παλαιότερων αρχαιολόγων, όπως του αείμνηστου Κωστή Δαβάρα ο οποίος κατόρθωσε να περισώσει από την άκρατη τσιμεντοποίηση της περιοχής, ακόμη και με προσωπικό κόστος γι’ αυτόν, το μοναδικό τοπιακό σύμπλεγμα της χερσονήσου Σπιναλόγκας, χερσαίες και υδάτινες εκτάσεις. Στην Εφορεία Αρχαιοτήτων του ανατολικού νομού υπάρχει μια εντυπωσιακή συνέχεια και συνέπεια για την ολοκληρωτική προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς του τόπου.

Οι παραπάνω αρνητικές γνωμοδοτήσεις που συνιστούν αναφανδόν γενναίες πράξεις αντίστασης, θέτουν επί τάπητος την άμεση επικαιροποίηση των ξεπερασμένων εδώ και 14ετία τοπικών χωροταξικών σχεδίων πρώτης βαθμίδας (ΣΧΟΟΑΠ), με την αναγκαιότητα παρείσφρησης αυστηρότερων περιοριστικών όρων και χρήσεων γης, σε πολλές περιοχές της Κρήτης, παράκτια και στην ενδοχώρα, που χρήζουν απόλυτης προστασίας, που έτσι και αλλιώς προστατεύονται και από την κυρωμένη και από τη χώρα μας Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το τοπίο. Ευτυχώς υπάρχουν και οι ενσυνείδητοι αρχαιολόγοι, για να ποιούν αντιστεκόμενοι και πανταχόθεν πιεζόμενοι και βαλλόμενοι, τη βιώσιμη χωροταξική πολιτική. Εκείνη που έχουν υποχρέωση και καταστατική αποστολή για την υλοποιούν άλλοι. Άλλοι που θέλουν …να πατάνε σε δυο βάρκες!