5+1 Ενστάσεις στο νομοσχέδιο για τα Ιδιωτικά Πανεπιστήμια

Του Λευτέρη Καρχιμάκη*

Τις ώρες που γράφονται αυτές οι γραμμές έχει ήδη εκκινήσει η συζήτηση για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια στη βουλή και το σχέδιο νόμου έχει δοθεί στην δημοσιότητα. Σύμφωνα με την κυβέρνηση το νομοσχέδιο έρχεται να ενισχύσει το σύνολο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να ιδρύσει μη κρατικά - μη κερδοσκοπικά Πανεπιστήμια. Παρά το γεγονός ότι τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση και δεκάδες προτάσεις βελτίωσης κατατέθηκαν, το τελικό κείμενο συνεχίζει να πάσχει τόσο ως προς την ενίσχυση του δημόσιου -δωρεάν- Πανεπιστημίου όσο και ως προς τη δημιουργία πράγματι μη κερδοσκοπικών Πανεπιστημίων που θα εξυπηρετούν την κοινωνική κινητικότητα στην χώρα. Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να μιλάμε για 5+1 σοβαρές ενστάσεις στην κυβερνητική πρόταση.

1.     Υπάρχει πρόβλημα στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση αλλά αυτό δεν έγκειται στην έλλειψη ιδιωτικών Πανεπιστημίων.

Κάθε νομοσχέδιο και κυβερνητική πρόταση πρέπει να επιχειρεί να επιλύσει ένα πραγματικό κοινωνικό πρόβλημα. Η κυβέρνηση έχει δίκιο στην άποψη ότι υπάρχει ζήτημα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση  αλλά αυτό δεν αντιμετωπίζεται με την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες ποσοστό άνω του 90% των φοιτητών είναι εγγεγραμμένο σε δημόσια πανεπιστήμια. Επιπλέον, οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις που αφορούν την τριτοβάθμια παιδεία λαμβάνουν χώρα μετά από εξαντλητικό διάλογο και έχουν ως άξονα την ενίσχυση και αναβάθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου. Αντίθετα, στη χώρα μας, η νομοθετική πρόταση της κυβέρνησης έρχεται δίχως καμία ουσιαστική διαβούλευση με τους κοινωνικούς φορείς και την αντιπολίτευση. Επιπλέον, αντί να συζητήσουμε το πώς θα αναβαθμίσουμε το δημόσιο -δωρεάν- πανεπιστήμιο, συζητάμε για το πώς θα δημιουργήσουμε ιδιωτικά. Για να το θέσω πιο λακωνικά, πρέπει να συζητήσουμε το πώς θα φτιάξουμε την δική μας Σορβόννη, το δικό μας Cambridge, το δικό μας Leiden (όλα κορυφαία δημόσια πανεπιστήμια) και όχι να παρακαλούμε κάποιους άλλους να έρθουν από το εξωτερικό να μας … σώσουν. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει σημαντική ενίσχυση της τακτικής χρηματοδότησης των ΑΕΙ και επίλυση των χρόνιων οργανωτικών ανεπαρκειών σε αυτά. Δυστυχώς η χώρα μας είναι ουραγός στις δαπάνες για την παιδεία ανάμεσα στις χώρες που μετρά ο ΟΟΣΑ τόσο ως προς τους απόλυτους αριθμούς όσο και ως προς το ποσοστό επί του κρατικού προϋπολογισμού. Η εικόνα αυτή δεν ανατρέπεται ακόμα και αν προσμετρήσουμε την έκτακτη χρηματοδότηση του Υπουργείου στα ΑΕΙ μέσα από το ταμείο ανάκαμψης. Επιπλέον, η ενίσχυση αυτή είναι άπαξ και δεν παρέχεται στο πλαίσιο της αναγκαίας τακτικής αύξησης. Είναι λοιπόν ζήτημα προτεραιότητας . πρέπει πρώτα να ενισχυθεί το δημόσιο πανεπιστήμιο και μετά να ανοίξει η όποια κουβέντα για μη κρατικά - μη κερδοσκοπικά- ιδρύματα.

2.     Δεν διασφαλίζεται ο ρόλος της παιδείας ως μοχλός κοινωνικής κινητικότητας.

Το πρώτο μου πτυχίο είναι από τη Νομική Αθηνών. Είχα την τιμή να είμαι συμφοιτητής με ανθρώπους που προέρχονταν από κάθε κοινωνική τάξη και κάθε περιοχή της Ελλάδας. Πολλοί και πολλές από αυτούς δεν θα είχαν την δυνατότητα να σπουδάσουν δίχως τη δημόσια και δωρεάν παιδεία. Από την άλλη, ιδιωτικά πανεπιστήμια, σημαίνουν δίδακτρα και μάλιστα ακριβά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιατρική του University of Nicosia η οποία, σύμφωνα με την «Καθημερινή», θα είναι η πρώτη που θα ανοίξει παράρτημα σε συνεργασία με το κερδοσκοπικό fund CVC. Τα δίδακτρα στο University of Nicosia αγγίζουν τις 22.000 ευρώ, ενώ σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε μερικές χιλιάδες τον χρόνο για ασφάλιση και τέλη εγγραφής. Επιπλέον, κατά το πέμπτο και το έκτο έτος φοίτησης, στα δίδακτρα προστίθενται 6.000 ευρώ. Μιλάμε, δηλαδή, για ένα κόστος που φτάνει ακόμα και τα 30.000 ετησίως. Δεν ξέρω καμία λαϊκή οικογένεια που να μπορεί να πληρώσει αυτά τα δίδακτρα.

Με λίγα λόγια, δίχως την πρότερη ουσιαστική ενίσχυση της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε ένα ακραίο ταξικό σύστημα και να διαλύσουμε τον βασικό μοχλό κοινωνικής κινητικότητας της μεταπολίτευσης, το δημόσιο δωρεάν πανεπιστήμιο. Τα παραπάνω είναι ακόμα πιο προβληματικά, αν σκεφτεί κανείς πως ο τρόπος εισαγωγής στα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν θα είναι ενιαίος με τα δημόσια. Στα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα εισάγεσαι με ελάχιστη βάση εισαγωγής πεδίου το οποίο θα πολλαπλασιάζεται με 0.8 και όχι με την ελάχιστη βάση εισαγωγής της αντίστοιχης σχολής του δημοσίου πανεπιστημίου. Αυτό σημαίνει πως θα εισάγεσαι στην ιδιωτική Ιατρική με 8,34 και θα «αγοράζεις» τα περίπου 9.700 μόρια που λείπουν για να εγγραφείς στην Ιατρική Ιωαννίνων. Από τους άξιους στους πλούσιους λοιπόν.

Σε όλα τα παραπάνω, βέβαια, κάποιος θα μπορούσε να αντιτάξει τη χορήγηση φοιτητικών δανείων. Αν δούμε όμως τις χώρες στις οποίες εφαρμόστηκε αυτό το μοντέλο, θα παρατηρήσουμε ότι πρόκειται για καταστροφική συνταγή. Στις ΗΠΑ το φοιτητικό χρέος αγγίζει το 1,3 τρις και αποτέλεσε βασικό ζήτημα στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές, καθώς χιλιάδες απόφοιτοι αδυνατούν να το αποπληρώσουν ακόμα και δεκαετίες αφότου πήραν το πτυχίο τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το φοιτητικό χρέος αγγίζει το μισό τρις λίρες και παρά το ότι το μοντέλο χορήγησης δανείων είναι «πιο κοινωνικό» από ότι στις ΗΠΑ, ακόμα και εκεί οι απόφοιτοι δυσκολεύονται να αποπληρώσουν τα σχετικά δάνεια. Επομένως, η όποια συζήτηση για τα μη κρατικά - μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια θα έπρεπε να συνοδεύεται και από την κουβέντα για την δημιουργία θεσμών που θα εγγυώνται την αξιοκρατική είσοδο όσων το επιθυμούν σε αυτά δίχως να χρειάζεται να υποθηκεύσουν κυριολεκτικά το μέλλον τους. Το κατατεθέν νομοσχέδιο δεν εμπεριέχει καμία τέτοια ρύθμιση.

3.     Μη κρατικά θα είναι, μη κερδοσκοπικά δεν θα είναι.

Η κυβέρνηση εντέχνως αναφέρεται σε «μη κερδοσκοπικά παραρτήματα». Τα πανεπιστήμια όμως που θα έρθουν να δημιουργήσουν παραρτήματα μπορούν να είναι κερδοσκοπικά. Πιο συγκεκριμένα, ένα «μητρικό» πανεπιστήμιο θα πουλάει το franchise ετησίως σε ένα παράρτημα. Το παράρτημα θα εγγράφει την πληρωμή στο μητρικό στα έξοδα και έτσι λογιστικά θα φαίνεται ως μη κερδοσκοπικό. Το μητρικό πανεπιστήμιο βέβαια θα έχει κέρδος. Μάλιστα το σύστημα αυτό, το οποίο όχι απλά επιτρέπεται αλλά ενθαρρύνεται από το κατατεθέν νομοσχέδιο, καταρρίπτει και το επιχείρημα της κυβέρνησης, σύμφωνα με το οποίο η δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων θα ανασχέσει την εκροή συναλλάγματος στο εξωτερικό. Τα δίδακτρα που θα πληρώνουν οι Έλληνες φοιτητές, θα πηγαίνουν μέσα από την αγορά του franchise κατευθείαν  στους τραπεζικούς λογαριασμούς των μητρικών πανεπιστημίων στο εξωτερικό. Εάν ψάχνατε τον τρόπο να φτιάξετε off-shore, μπορείτε να απαλλαχτείτε από αυτήν την έγνοια, η κυβέρνηση σας έδωσε την λύση. Μάλιστα, αν συνδυάσουμε το γεγονός ότι το νομοσχέδιο δεν απαγορεύει την εμπλοκή funds στην δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, με το δημοσίευμα της εφημερίδας «Η Καθημερινή» για τη σύσταση ιδιωτικής ιατρικής μέσω της συνεργασίας της CVC με το University of Nicosia, οι υποψίες περί κερδοσκοπίας ενισχύονται. Η CVC είναι επενδυτικό fund. Δεν θεωρώ απίθανο οι διοικούντες στην CVC να είδαν το «φως του σοσιαλισμού, το αληθινό» και να επιθυμούν να απαλλαγούν από το κυνήγι του κέρδους, αλλά δεν μου φαίνεται το πιο πιθανό σενάριο.

4.     Πτυχία περιορισμένης ευθύνης.

 Η εμπλοκή των funds στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ενέχει έναν ακόμα κίνδυνο, τη δημιουργία του φαινομένου πτυχιούχων ανύπαρκτων πανεπιστημίων. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με ακαδημαϊκή δημοσίευση του Song Ma, καθηγητή στο Yale, ο μέσος χρόνος δραστηριότητας των funds σε έναν τομέα είναι 5-7 χρόνια.  Τί θα γίνεται μετά την πενταετία ή την εφταετία λοιπόν; Είναι πιθανό τα ιδιωτικά πανεπιστήμια να μην έχουν τους πόρους να συνεχίσουν το έργο τους σε επαρκή επίπεδο ή ακόμα και να κλείνουν. Η τελευταία φορά που ένα fund ενεπλάκη στην εκπαιδευτική διαδικασία με κυρίαρχο ρόλο στην οργάνωση του εκπαιδευτικού ιδρύματος ήταν στις ΗΠΑ με το Trump University. Το τελευταίο -ευτυχώς- δεν χορηγούσε τίτλους πανεπιστημιακών σπουδών αλλά βεβαιώσεις φοίτησης σε συγκεκριμένα προγράμματα. Ακόμα και αυτές όμως χάσανε κάθε αξία, όταν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ αποφάσισε ότι τα κέρδη από τον εκπαιδευτικό φορέα που ίδρυσε δεν ήταν ικανοποιητικά. Θα αναρωτηθεί κανείς, γιατί να πάμε με το χειρότερο σενάριο; Πρώτον, γιατί όταν νομοθετείς πρέπει να εξασφαλίζεις τη βιωσιμότητα των θεσμών που δημιουργείς ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Η πολιτεία υπέφερε κάθε φορά που αποφάσισε να ανοιχτεί στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα. Δεύτερον, το ίδιο το κείμενο του νομοσχεδίου με κάνει να ανησυχώ. Το άρθρο 139 του νομοσχεδίου ορίζει ότι η μελέτη οικονομικής βιωσιμότητας θα πρέπει να είναι μόλις 5ετής. Η περίοδος των 5 χρόνων ταυτίζεται με το κάτω όριο της περιόδου οικονομικής δραστηριότητας των funds σε έναν οικονομικό τομέα. Φανταστείτε ένα σενάριο κατά το οποίο οι φοιτητές θα έχουν χρυσοπληρώσει ένα πτυχίο και τη στιγμή της αποφοίτησης τους το πανεπιστήμιο κλείνει. Θα έχουμε δημιουργήσει μια γενιά με τεράστιο ιδιωτικό χρέος το οποίο δεν θα μπορούν να αποπληρώσουν σε καμία περίπτωση, καθώς τα πτυχία των αποφοίτων θα είναι ανυπόληπτα και δεν θα τους εξασφαλίζουν εργασία. Το πρόβλημα δε, δεν θα αφορά αποκλειστικά τους αποφοίτους των ιδιωτικών πανεπιστημίων αλλά το σύνολο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Η φήμη των ελληνικών πανεπιστημίων θα αμαυρωθεί και η δυνατότητα διεθνοποίησης του ελληνικού πανεπιστημίου, κάτι το οποίο είναι ζητούμενο ακόμα και σήμερα, θα καταστεί αδύνατη.  

5.     Κολλέγια στην Αγγλία, Πανεπιστήμια στην Ελλάδα

Το κείμενο του νόμου επιτρέπει την «πανεπιστημιοποίηση» αλλοδαπών ιδρυμάτων τα οποία δεν αναγνωρίζονται ως πανεπιστήμια στις χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 130 του νομοσχεδίου ορθώς ορίζει ότι πανεπιστήμιο στην χώρα μας λογίζεται το ίδρυμα το οποίο προσφέρει και μπορεί να υποστηρίξει σωρευτικά τρεις κύκλους σπουδών, προπτυχιακά, μεταπτυχιακά και έρευνα. Παρόλα αυτά, στο άρθρο 129 του νομοσχεδίου ορίζεται πως το «μητρικό» ίδρυμα αρκεί να προσφέρει πτυχία σε έναν από τους τρεις κύκλους σπουδών. Ανοίγει, λοιπόν, η πόρτα για τη συμπίεση προς τα κάτω της ποιότητας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την παροχή του τίτλου «πανεπιστήμιο» σε ιδρύματα τα οποία δεν θεωρούνται αντάξια του τίτλου στις χώρες όπου έχουν την έδρα τους. Ως προς το παραπάνω, πληθώρα σχολίων καταγράφηκαν στη φάση της δημόσιας διαβούλευσης. Παρόλα αυτά, το κείμενο δεν άλλαξε ώστε μονάχα ήδη αναγνωρισμένα πανεπιστήμια να μπορούν να ανοίξουν πανεπιστημιακού επιπέδου παραρτήματα. Επομένως, δημιουργείται εύλογα η απορία για το αν  η κυβέρνηση επιδιώκει το εμπόριο της ιδιότητας του «πανεπιστημίου», παίζοντας με τις ελπίδες χιλιάδων οικογενειών και με το επίπεδο της τριτοβάθμιας παιδείας στην χώρα συνολικά.

5+1. Το Σύνταγμα δεν είναι προαιρετικό.

Η τελευταία ένσταση δεν αφορά το περιεχόμενο του νομοσχεδίου, όπως οι παραπάνω, αλλά την ίδια την ύπαρξη του. Ακόμα και αν όλες οι παραπάνω ενστάσεις εξέλειπαν, η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι αντισυνταγματική σύμφωνα με αρκετούς έγκριτους συνταγματολόγους. Θα αντιτείνει κάποιος πως άλλοι τόσοι έχουν επιχειρηματολογήσει υπέρ της συνταγματικότητας του νόμου. Αξίζει όμως να αναρωτηθούμε: Σε μία χώρα που μόλις πριν λίγες εβδομάδες καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο για την υποχώρηση του κράτους δικαίου, έχουμε την πολυτέλεια να επιχειρούμε συνταγματικές ακροβασίες; Αν μη τι άλλο, αν η κυβέρνηση λαμβάνει σοβαρά υπόψη τον πραγματικό κίνδυνο να βρεθούμε στην ίδια συνομοταξία χωρών με την Ουγγαρία και την Πολωνία πριν την εκλογή του Donals Tusk, θα ξόρκιζε, όπως ο διάολος το λιβάνι, την πιθανότητα παραβίασης του Συντάγματος.

* Ο Λευτέρης Καρχιμάκης είναι υποψήφιος διδάκτορας και Λέκτορας Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Leiden, επιπλέον είναι εκλεγμένος στο συμβούλιο διοίκησης του τμήματος πολιτικών επιστημών του ίδιου πανεπιστημίου.