5 Μαρτίου 1943: O παλλαϊκός ξεσηκωμός που απέτρεψε την πολιτική επιστράτευση!

Του Αριστομένη Ι. Συγγελάκη

«Και οι πολυβολισμοί μεσ’ απ’ τα ζήτω.

Τα μαύρα τανκς, σιμώνοντας, σιμώνοντας.

Ποιος θάνατος; Πού θάνατος; Ζήτω!

Ο Πέτρος στα χέρια των διαδηλωτών φωνάζοντας

«σύντροφοι δεν είναι θάνατος εδώ δεν είναι θάνατος.

Ενός λεπτού σιγή για τους νεκρούς μας».

Ετούτος δω ο λαός δε γονατίζει

Παρά μονάχα μπροστά στους νεκρούς του.»

Γιάννης Ρίτσος, «Οι γειτονιές του κόσμου»

Την 5η Μαρτίου 1943 κορυφώνονται οι κινητοποιήσεις του λαού της Αθήνας εναντίον της πολιτικής επιστράτευσης, δηλαδή της επιβολής καταναγκαστικής εργασίας σε γερμανικής ή ιταλικής διοίκησης κάτεργα, στην Ελλάδα ή και εκτός αυτής, που προωθούσε κατ’ εντολήν των Γερμανών η κατοχική δωσιλογική «κυβέρνηση» Λογοθετόπουλου. Η διαταγή, άλλωστε, του αντιστράτηγου Αλεξάντερ Λερ, στρατιωτικού διοικητή των γερμανικών στρατιωτικών δυνάμεων ΝΑ Ευρώπης της 30ης Ιανουαρίου 1943 ήταν εξαιρετικά σαφής: «§ 1. … Κάθε κάτοικος της Ελλάδας ηλικίας από 16-45 χρόνων είναι υποχρεωμένος, όταν το απαιτήσουν οι συνθήκες, να αναλάβει δουλειά για γερμανικές ή ιταλικές υπηρεσίες που του υποδείχθηκε. Ανδρικές εργατικές δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να εργαστούν κι έξω από τον μόνιμο τόπο κατοικίας τους, αν χρειαστεί συγκεντρωμένοι σε κοινότητες στρατοπέδευσης.»[1]. 

Ο κίνδυνος πολιτικής επιστράτευσης ήταν άμεσος: το εθελοντικό πρόγραμμα εργασίας των Γερμανών είχε στεφθεί με παταγώδη αποτυχία και ο Άξονας αναζητούσε μανιωδώς εργατικά χέρια από τις κατεχόμενες χώρες ώστε να αποδεσμευθούν πολύτιμες γερμανικές δυνάμεις για το Ανατολικό Μέτωπο. Ας μην ξεχνάμε ότι λίγους μήνες πριν, χάρη στην ανατίναξη του κτιρίου της φασιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ από την αντιστασιακή οργάνωση «Πανελλήνιος Ένωση Αγωνιζόμενων Νέων» (ΠΕΑΝ) στις 20 Σεπτέμβρη 1942, είχε ματαιωθεί το εγχείρημα του προσέλκυσης «εθελοντών» που θα στελέχωναν την «Ελληνική Λεγεώνα», η οποία επρόκειτο να πολεμήσει στο πλευρό της Βέρμαχτ στο Ανατολικό Μέτωπο. Όπως σημειώνει ο Mazouer «στο μεταξύ, οι εργάτες που είχαν επιστρέψει από το Ράιχ για τα Χριστούγεννα διέδιδαν φοβερές ιστορίες στους γνωστούς τους, περιγράφοντας απαίσιες συνθήκες ζωής, συχνούς ξυλοδαρμούς και περιπτώσεις εκτελέσεων από τους Γερμανούς επιστάτες και την αστυνομία. Γρήγορα οι τοίχοι της Αθήνας καλύφθηκαν με συνθήματα: διάβαζε κανείς, με μεγάλα κόκκινα γράμματα, το σλόγκαν του ΕΑΜ- «Επιστράτευση ίσον θάνατος. – Όλοι αντάρτες».[2]

 Ο λαός εξεγείρεται

Μπροστά στον κίνδυνο να βρεθεί ο ανθός της ελληνικής νεολαίας στα κάτεργα του Χίτλερ, όπως εκατομμύρια πολιτών από τις κατεχόμενες χώρες, ο λαός μας εξεγέρθηκε. Για 16 ολόκληρες μέρες[3] πλημμύρισε τους δρόμους της Αθήνας, συμμετείχε σε απεργίες, εισέβαλε σε κυβερνητικά κτίρια, χτυπήθηκε άγρια από τις δυνάμεις ασφαλείας της κατοχικής κυβέρνησης και τους κατακτητές αλλά δεν λύγισε. Στις 22 Δεκεμβρίου 1942 και στις 24 Φεβρουαρίου 1943, την επομένη της ίδρυσης της ΕΠΟΝ, πραγματοποιήθηκαν οι μεγαλύτερες, έως τότε, διαδηλώσεις στην Αθήνα. Στις 28 Φεβρουαρίου, η κηδεία του Κωστή Παλαμά εξελίσσεται σε παλλαϊκό συλλαλητήριο για την ελευθερία και οι στίχοι του Άγγελου Σικελιανού ξεσηκώνουν τον αδούλωτο λαό της Αθήνας και κάνουν την Άννα Σικελιανού ν’ αναρωτηθεί: «Ποιος εσύναξε αυτό το πλήθος, ποιος τους έδωσε το κουράγιο ν’ αψηφήσουν τη γερμανική μπότα και μπροστά της να τραγουδήσουνε τον Εθνικό Ύμνο στην εθνεγερτήρια αυτή μέρα. Ποιος άλλος από τον ίδιο τον νεκρό Ποιητή και τον ζωντανό Ποιητή!»[4] 

Στις 5 Μαρτίου, ημέρα γενικής απεργίας, η νεανική εξέγερση κορυφώνεται. Όπως γράφει ο Νίκος Πλουμπίδης «από το μεσημέρι της Τρίτης 4 του Μάρτη δεκάδες χιλιάδες λαϊκοί αγωνιστές βρίσκονταν σε πυρετώδη κίνηση. Τα τυπογραφεία και οι πολύγραφοι δούλευαν αδιάκοπα. Πλακάτ, σημαίες, συνθήματα ετοιμάστηκαν. Τα σχέδια πορείας του κάθε κλάδου καταστρώθηκαν. Χιλιάδες προκηρύξεις και τρυκ μοιράστηκαν. Οι συνδέσεις των διαφόρων κρίκων κανονίστηκαν. Τα χωνιά τότε εφευρέθηκαν και τέθηκαν σε εφαρμογή. Όλοι οι τομείς, όλα τα γρανάζια της πολύπλοκης και πολύπλευρης μηχανής τέθηκαν σε κίνηση κι άρχισαν ταχύτατα και κανονικά»[5]. Παρά το δριμύ ψύχος και τα δρακόντεια μέτρα των κατοχικών Αρχών, η διαδήλωση του λαού της Αθήνας ήταν μεγαλειώδης[6]. Το πλήθος ήταν αδύνατο να συγκρατηθεί και κατέληξε στο Υπουργείο Εργασίας, όπου παρά τις σφαίρες στα κορμιά των διαδηλωτών, εισέβαλλε σ’ αυτό σ’ αυτό κι έκαψε τις καταστάσεις των πολιτικών επιστράτων. Η πολιτική επιστράτευση ματαιώθηκε, ο λαός είχε νικήσει! 

Τομή στην ιστορία της Κατοχής

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη, ίσως, επιτυχία του ελληνικού αντιστασιακού κινήματος και παράλληλα μία τομή στην ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης. Η καθολική συμμετοχή του αδούλωτου λαού της Αθήνας στο κίνημα απελευθέρωσης της χώρας και η εκρηκτική εφόρμηση της νέας γενιάς προς το μέλλον άλλαξαν τα δεδομένα και έγειραν την πλάστιγγα υπέρ του ΕΑΜ, της ραχοκοκαλιάς της Εθνικής μας Αντίστασης. Οι κατακτητές και η κατοχική κυβέρνηση σύντομα θα υιοθετούσαν μία ακραία τρομοκρατική στάση εις βάρος του ελληνικού λαού, όπως έδειξε άλλωστε η αντιμετώπιση της συγκλονιστικής και επίσης νικηφόρας διαδήλωσης της 22ας Ιουλίου 1943 εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στην Κεντρική Μακεδονία[7] αλλά και οι συνεχείς δολοφονικές τους επιδρομές στην ύπαιθρο. Το παιχνίδι όμως είχε ήδη κριθεί εις βάρος τους. 

Ο λαός που αγωνίζεται, ο λαός που δεν λυγά δεν είναι ποτέ ηττημένος. Πολύτιμο δίδαγμα για το παρόν και για το μέλλον!

[1] Martin Seckendorf, Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1991, ντοκουμέντο 64, σελ. 165

[2] Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ - Η εμπειρία της Κατοχής, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994, σελ. 139-140.

[3] Σόλων Νεοκ. Γρηγοριάδης, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974 – Τόμος Α’ Κατοχή – Δεκεμβριανά 1941-1945, Εκδόσεις Polaris, Αθήνα 2009, σελ. 244.

[4] Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ - Η εμπειρία της Κατοχής, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994, σελ. 144.

[5] Νίκος Πλουμπίδης, σημείωμα γραμμένο στη φυλακή στις 5.3.1954. Δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη της 5.3.1978 και φιλοξενείται στο άρθρο του Γιώργου Πετρόπουλου «Η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης τον Φεβρουάριο του 1943», Ριζοσπάστης, 22.2.2004.

[6] Διαδηλώσεις εναντίον της πολιτικής επιστράτευσης έλαβαν χώρα τις ίδιες μέρες και στον Πειραιά και άλλες πόλεις και στις 16 Απριλίου 1943 στη Θεσσαλονίκη.

[7] Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2012.