2.500 χρόνια από τότε που κάναμε μεγάλο το Όχι

Του Θανάση Γιαπιτζάκη

 Τώρα που αφήσαμε πίσω τον Δεκαπενταύγουστο και τα φαγοπότια μας, έχοντας κεντρικό θέμα συζήτησης τον Κοροναϊό με τις μάσκες και με τις οικονομικές του επιπτώσεις, ας θυμηθούμε ότι, εκτός από χριστιανοί και καταναλωτές, τυχαίνει να είμαστε και Έλληνες - χωρίς βέβαια να έχουμε σχέση με τους αρχαίους που μυθολόγησαν, φιλοσόφησαν, έγραψαν, δημιούργησαν με χαλκό και με μάρμαρο, και πολέμησαν, αλλά ούτε και με τους Έλληνες του Σαράντα που ανάγκασαν τον Τσώρτσιλ να πει ότι «οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες». 

      Χωρίς λοιπόν να έχουμε σχέση με τους Έλληνες του Όχι, εμείς, οι Έλληνες του Ναι. Γιατί μπορεί να χάσαμε τη μισή Κύπρο, μπορεί να χάσαμε το όνομα της Μακεδονίας, μπορεί να χάσαμε την Αγιά Σοφιά, αλλά έχουμε χάσει πάνω απ’ όλα την ιστορική μνήμη μας σαν Έλληνες, όχι στο ποδόσφαιρο στην Πορτογαλία ούτε στη Γιουροβίζιον με την Παπαρίζου, αλλά στην οικτρή φτωχή παιδεία μας που, με πολιτική βούληση, δεν μας μαθαίνει τίποτα ελληνικής ουσίας. Από το Νηπιαγωγείο μέχρι και το Πανεπιστήμιο. Μόνο λίγη Μυθολογία στην Τρίτη Δημοτικού και λίγο Όμηρο στην αρχή του Γυμνασίου. Ούτε Επίκουρο μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ούτε πραγματική Ελληνική Ιστορία, όπως - για παράδειγμα - γιατί «την πάτησαν»οι Αθηναίοι αριστοκράτες διαλέγοντας έναν ποιητή που τον νόμιζαν «του χεριού τους» να κάνει νόμους κι εκείνος έκανε την σεισάχθεια, έσεισε το άχθος, έδιωξε δηλαδή το βάρος, κατάργησε τις οφειλές και τα χρέη, έβαλε όλους τους πολίτες να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση. Ήταν ο προπομπός της Δημοκρατίας που θα γεννιόταν αργότερα - και λεγόταν Σόλων. Και τα παιδιά μας το μόνο που μαθαίνουν γι’ αυτόν, είναι «Σόλων, Σόλων, βάλτον μου όλον», όπως κι αυτό που μαθαίνουν για τον Σολωμό είναι «Και σαν πρώτα, φάε καρότα, σέλινο και μανταϊνό». Μαθαίνουν να εκτιμούν και να μιλάνε την ξένη γλώσσα πιο πολύ από την ελληνική και, πολύ πριν φύγουν κάποια από τα παιδιά μας στο εξωτερικό για σπουδές ή για δουλειά, έχουνε γίνει εαυτούληδες και παιδιά της τσέπης – και όχι Έλληνες.

      Έλληνας είναι να βρίσκεσαι, συνέχεια, μπροστά στο «μεγάλο Ναι και στο μεγάλο Όχι» που λέει ο Καβάφης - και να σε τυραννάει «εκείνο το Όχι - το σωστό - εις όλην την ζωή σου». 

      Ξέρετε πότε μας εκτίμησαν οι μακρινοί Αμερικανοί, που μας ξέρανε μόνο σαν μετανάστες μετά το 1922; Όταν, πρώτοι εμείς, είπαμε το Όχι στους Ιταλούς και στους Γερμανούς και όταν όλοι, και οι αντίπαλοι και οι φίλοι, τρίβαν τα μάτια τους. Τί είπε ο Καζαντζάκης; Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβούμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος. «Δεν». Όχι δηλαδή. Ο φοβισμένος του Κοροναϊού, που φοβάται την άδεια τσέπη και τη στέρηση της κατανάλωσης, δεν λογίζεται Έλληνας. Και δεν χρειάζεται να είσαι γραμματιζούμενος ή φασίστας, για να έχεις ιστορική μνήμη. Γι’ αυτό σας λέω. Είμαστε καλοί χριστιανοί και πρώτοι στο τραπέζι, αλλά Έλληνες δεν είμαστε. Είναι εκείνο που λέει ο Λουδοβίκος των Ανωγείων «το Όχι αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά του Ναι». Αν είμασταν Έλληνες, θα ξέραμε, για τρανταχτό παράδειγμα, ότι το Σάββατο πριν το περασμένο Σάββατο του Δεκαπενταύγουστου, δηλαδή στις 9 Αυγούστου, έκλεισαν δυόμισυ χιλιάδες στρογγυλά χρόνια από μια αξέχαστη ήττα που θεωρείται παντοτινή νίκη: Από τη Μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ.+2020 μ.Χ.=2500 χρόνια). Από το «Μολών Λαβέ» του Λεωνίδα, το Όχι που κάνει τους Έλληνες. Αν προβάλανε ξανά την ταινία «300», όλοι μας θα πηγαίναμε να τη δούμε κι όλοι μας θα χειροκροτούσαμε ενθουσιασμένοι μέσα στη σκοτεινή κινηματογραφική αίθουσα, όπως το έχουμε ήδη κάνει. Αν όμως ξέραμε Ιστορία αλλά με σωστή Παιδεία, θα μαθαίναμε ότι η καβαφική φράση «και περισσότερη τιμή τούς πρέπει» ταιριάζει πιο πολύ στους άγνωστους 700 Θεσπιείς του Δημόφιλου και όχι στους πασίγνωστους 300 Σπαρτιάτες του Λεωνίδα, γιατί οι Θεσπιείς έπεσαν στις Θερμοπύλες με την ελευθερία της θέλησής τους, ενώ οι Σπαρτιάτες «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» δηλαδή υπακούοντας στην προσταγή της πατρίδας τους να μην υποχωρούν μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματός τους. Κι όμως αυτή η κορυφαία επέτειος των δυόμισυ χιλιάδων χρόνων από τότε, δεν πέρασε ούτε στη μισή αναφορά της εξίσου περίφημης τηλεόρασης των σημερινών Ελλήνων.

      Αλλά μη στεναχωριέστε που δεν το «θυμηθήκαμε», γιατί έφταιγε η χαλαρότητα των διακοπών, η χριστιανοσύνη μας, και ο φόβος που υψώνεται μέσα μας από την υπέρμετρη ενημέρωση για το «προ των ποδών μας κακό», την πορεία του Κοροναϊού. Σας πληροφορώ ότι στις 29 Σεπτεμβρίου θα κλείσουν 2.500 χρόνια και από την Ναυμαχία της Σαλαμίνας! 

      Όλοι το λένε, όχι μόνο εμείς, ότι η ελληνική αντίληψη, ο ελληνικός πολιτισμός δηλαδή, δεν θα υπήρχε, ούτε η Ευρώπη και η Αμερική, ο Δυτικός Πολιτισμός δεν θα υπήρχε, ούτε οι εφευρέσεις και οι κάθε είδους ανέσεις μας, ούτε δηλαδή ο σημερινός τρόπος ζωής μας, αν η πορεία όχι του Κοροναϊού αλλά των πολυπληθών Περσών δεν σταματούσε στην Ναυμαχία της Σαλαμίνας.

      Οι Θερμοπύλες που έπεσαν τότε, πριν δυόμισυ χιλιάδες χρόνια, ήταν (ό,τι και να λέμε εμείς γι’ αυτές σήμερα) ένα άσχημο νέο. Που ταξίδεψε γρήγορα στην υπόλοιπη Ελλάδα. Παντού πανικός και απελπισία. Οι Αθηναίοι ήταν κατατρομαγμένοι. Οι καπνοί από τις καιόμενες εκτάσεις των κοντινών Πλαταιών δεν ήταν ό,τι καλύτερο για το ηθικό τους, σκοτείνιαζαν το μέλλον τους. Ο στρατός των Περσών τώρα δεν ήτανε λίγος, όπως πριν στον Μαραθώνα. Ήταν ατελείωτος. Το ίδιο και τα καράβια τους. Γι’ αυτό αντιμετωπίστηκε στα στενά της Σαλαμίνας όπως και στα στενά των Θερμοπυλών. Το τι έγινε στην Ναυμαχία δεν θα το πω εγώ εδώ. Διαβάστε. Διαβάστε αλλού λεπτομέρειες. Θα αναφέρω μόνο δυό γεγονότα, που αξίζει να τα μάθουμε.

      Το ένα είναι ότι τα γυναικόπαιδα της Αττικής κατέφυγαν (εκτός από τη Σαλαμίνα και από την Αίγινα) και σε παράκτιες πόλεις της Πελοποννήσου. Και τότε, έγινε κάτι το πρωτάκουστο. Σε μια εποχή που οι κάτοικοι μιας άλλης πόλης θεωρούνταν ξένοι, οι Τροιζήνιοι επέτρεψαν στα μικρά προσφυγόπουλα να μαζεύουν ελεύθερα καρπούς από τα περιβόλια τους και πλήρωσαν δασκάλους για να μη χάσουν τα παιδιά τα μαθήματά τους! Η ελληνική διάνοια σε όλο της το μεγαλείο! Ζωντάνεψε θαρρείς ο θρύλος του Θησέα, που - ενώ ήταν Αθηναίος - είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει σ’ αυτήν την Τροιζήνα.

      Το άλλο που θα αναφέρω είναι οι Αιγινήτες. Παραθέτω την αναφορά (σ’ αυτούς) του περιοδικού «Μάχες»: «Οι Αιγινήτες έκαναν μεγάλη προσπάθεια να υπερκεράσουν την περσική παράταξη και να εκμηδενίσουν τον εχθρό. Όποιο πλοίο γλύτωνε από τους Αθηναίους έπεφτε στα έμβολα των Αιγινητών, που αγωνίζονταν να σώσουν το νησί τους από τη μοίρα της άτυχης Αττικής. Ιδιαίτερα διακρίθηκε ο τριήραρχος Πολύκριτος. Βλέποντας την τριήρη του Θεμιστοκλή στο βάθος, φώναξε: «Έτσι μηδίζουν οι Αιγινήτες!» Με αυτόν τον τρόπο απαντούσε σε όσους κατηγορούσαν τους Αιγινήτες για ηττοπαθείς». Η Αίγινα και η Αθήνα μοιράστηκαν αργότερα το αριστείο των Δελφών. Σήμερα στα βόρεια της Αίγινας, κοντά στο σπίτι του Καζαντζάκη, σε μια οριζόντια βραχώδη ακτή υπάρχουν ακόμα πολλά ορθογώνια ανοίγματα, χαραγμένα δίπλα-δίπλα μέσα στους εκτεταμένους βράχους. Είναι οι τάφοι των νεκρών Αιγινητών Σαλαμινομάχων - που είχανε γίνει εκεί, για να κοιτάνε για πάντα τη Σαλαμίνα.

      Ήταν τότε που το Όχι δοξάστηκε κι έγινε ταυτότητα για τους Έλληνες. Τότε. Εμείς σήμερα, «οι Έλληνες του Ναι», δώσαμε τον ικέτη, που γύρεψε την προστασία μας, στους εχθρούς του. Εμείς οι ίδιοι δώσαμε τον Οτσαλάν στους Τούρκους. Τον ικέτη δεν τον δίνεις. Εμείς οι σημερινοί Έλληνες είπαμε ομόφωνα Ναι στο Σχέδιο Ανάν για την Κύπρο, που όμως δεν προχώρησε, γιατί ορθώθηκε το μοναδικό Όχι του Κύπριου προέδρου Παπαδόπουλου, που δεν ήταν τυχαίο ότι ήταν πρώην αγωνιστής της ΕΟΚΑ. 

      Όσο για τη Σαλαμίνα…Η λαχανοπώλισσα Κλειτώ εκείνη τη μέρα γέννησε τον Ευριπίδη. Σε μια τριήρη από τον Αττικό Δήμο της Ελευσίνας ένας πεζοναύτης - μεγαλύτερος κατά δέκα χρόνια από την προηγούμενη Μάχη του Μαραθώνα, όπου κι εκεί συμμετείχε - ανασήκωσε το κράνος του και ατένισε γύρω του, που τα καράβια τραντάζονταν από τις ζητωκραυγές χαράς ανακουφισμένων ελεύθερων ανθρώπων. Λεγόταν Αισχύλος, αδελφός του Κυναίγειρου (αναστήματα και οι δυο του Όχι) και στο έργο του «Πέρσες» θα μας άφηνε την πιο συγκλονιστική μαρτυρία της τρομερής εκείνης μέρας.