Της Ελένης Μπετεινάκη
Στις 9 Ιουνίου φέτος είναι της Αναλήψεως. Μέρα σημαντική της θρησκείας μας γεμάτη με παρατηρήματα, λαϊκά συμβάντα που μοιάζει να ζούσε κάποτε ο λαός μας σαν να ήταν πραγματικά γεγονότα. Άνοιγαν οι ουρανοί σαν απόψε κι ήταν βαθιά η πίστη πως έτσι γινόταν. Και έλεγαν πως όσοι ήταν καθαροί στην ψυχή έβλεπαν τον ίδιο το Χριστό να αναλήφεται ή ένα φως δυνατό να ανεβαίνει στα ουράνια.
Συνήθεια επικρατούσα σε όλα τα παράλια μέρη της χώρας μας να κατεβαίνουν όλοι στη θάλασσα, επίδραση που ασκεί η μαγική δύναμη που λένε πως έχει το όνομα της γιορτής. «Αναλήβομαι» θα πει στη γλώσσα μας πως εξαφανίζομαι, εξαλείφομαι και το νερό θα έπαιρνε όλες τις αρρώστιες. Κι αν δεν μπορούσε ς να κάνεις μπάνιο στη θάλασσα , θα έπρεπε να πάρεις μαζί σου λίγο νερό από 40 κύματα και να ραντίσεις όλο το σπίτι. Το κακό θα εξαφανιζόταν από παντού….
Λένε πως της Αναλήψεως εκείνα τα χρόνια τα πιο παλιά στην πόλη του Ηρακλείου ξεκινούσανε τα μπάνια οι κάτοικοί του. Μέρες καλοκαιριού κι ο Κούλες, η Τρυπητή, η Ηλεκτρική και ο Καράβολας γέμιζαν κόσμο. Τότε που οι θάλασσες ήταν πιο προσιτές, πιο καθαρές ή πιο …άγνωστες. Με αφορμή μια παλιά φωτογραφία ήρθαν πάλι θύμησες από αλλοτινά καλοκαίρια, από έθιμα, παραδόσεις, εικόνες που χάνονται και τουλάχιστον προσπαθούμε να υπάρχουν …στα χαρτιά.
Γράφει ο Μήβας, Μηνάς Βαρδαβάς σε άρθρο του για την εποχή του Μεσοπολέμου και τα μπάνια των Καστρινών : “Είχε πανηγυρικόν χαρακτήρα αυτή η εορτή που ως και τσαρδάκες έστειναν ως και σήμερα γίνεται στα διάφορα πανηγύρια.
Η μεγάλη αμμουδιά της Τρυπητής που θα θυμούνται οι παλαιότεροι κυριολεκτικώς επλημμύριζεν από γυναικοπαρέες και παιδιά που κρατούσαν και διάφορα χρωματιστά παρασόλια για τον καυτερό λήλιο. Ομοίως ήτο έθιμο και εφύλασαν οι παληές νοικοκυρές λαμπριάτικα τσουρεκάκια, καλιτσούνια λαμπροκούλουρα παξιμαδιασμένα και κόκκινα αυγά για να φάνε στη θάλασσα την ημέρα της Αναλήψεως και να αποχαιρετήσουν την Λαμπρή.
Ομοίως κρατούσαν και διάφόρα άλλα φαγητά και έτρωγαν και έπιναν στην παραλία. Πολλές συντροφιές κρατούσαν και καμινέτο του σπίρτου της εποχής εκείνης και τα λοιπά χρειαζόμενα και έψηναν τον καφέ τους και τον έπιναν στον καθαρό αέρα συζητώντας ή ασχολούμενες με διάφορες γυναικείες δουλειές της εποχής, άλλες με κέντημα άλλες με πλέξιμο και άλλες με ράψιμο και κουτσομπολιό
Οι γυναίκες έμπαιναν στη θάλασσα ως τους αστραγάλους κρατούσαι μετά προσοχής το φόρεμα να μην σηκωθεί πιο πάνω, έπαιρναν με τη χούφτα λίγη θάλασσα και έβρεχαν τα μαλλιά τους για να μην μαδούνε…Οι πιο νέες προσπαθούσαν, πηγαίνοντας στα χαλάσματα του μικρού Κούλε προς τους βραχους του Τρυπητού χαρακιού να βρούνε μια μικρή πέτρα από τη θάλασσα να΄χει πράσινα χορταράκια που την έλεγαν μαλλιαρή για να τη φέρουν στο σπίτι Συμβόλιζε την πέτρινη υγεία και μακροζωία και φώναζαν: ως εβρύγιωσε η πέτρα του γιαλού να βρυγιώσουν οι νοικοκύρηδες του σπιτιού”.
Δεν πρόφτασα τα μπάνια στον Κούλε, ούτε στην Τρυπητή. Είμαι της γενιάς της καρότσας στα φορτηγά, της Φλωρίδας, του Καρτερού, της Αμνισού και του Ε.Ο.Τ που πλήρωνες ένα μικρό χρηματικό ποσό για να μπεις μέσα. Ξεκινούσαμε κι εμείς τα μπάνια μας εκείνη την ημέρα. Σημάδι πως ο καιρός πια ήταν κατάλληλος για μακροβούτια ή επιφανειακές πλεύσεις με την γνωστή σαμπρέλα και όλα τα σύνεργα της θάλασσας… Κεφτεδάκια, καρπούζι κομμένο σε μικρά κομμάτια, αχλάδια , βερίκοκα και τις πιο τυχερές μέρες …κεράσια.
Σε πολλά μέρη, τούτη τη μέρα, έπαιρναν από τη θάλασσα την πέτρα, τη μαλλιαρή για γούρι, για να γεμίσει ευτυχία το σπίτι και την έβαζαν κάτω από το κρεβάτι τους. Αν μάλιστα στο σπίτι υπήρχε κόρη της παντρειάς , την σταύρωνε τρεις φορές και αφού έλεγε κάποια λόγια το βράδυ στον ύπνο της έβλεπε εκείνον που θα παντρευόταν.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας κατέβαιναν και θυμιάτιζαν τα νερά της θάλασσας κι αφού μάζευαν στο μπουκάλι νερό από σαράντα κύματα, όπως ήδη αναφέραμε, το φυλούσαν για την κακογλωσσιά και το κακό μάτι για όλο το χρόνο. Αν μάλιστα τύχαινε να έχουν κάποιο πρήξιμο ή δάγκωμα από τα έχνη της εξοχής , βάζοντας λίγο από αυτό το νερό στην πληγή τους γίνονταν αμέσως καλά.
Κι αυτά στα μέρη που είναι η θάλασσα κοντά γιατί οι συνήθειες άλλαζαν στα ορεινά. Ο τόπος λατρείας και συγκέντρωσης ήταν τα βοσκοτόπια κι οι μάντρες μιας και τούτη τη γιορτή την τιμούσαν ιδιαίτερα οι κτηνοτρόφοι και οι βοσκοί. Έρχονταν κι ένας παπάς και έκανε αγιασμό και ράντιζε τα πρόβατα και το μαντρί. Κι ύστερα αφού είχαν μαζευτεί όλοι οι φίλοι και οι συγγενείς κάθονταν σε πλούσιο τραπέζι. Και το βασικό έδεσμα ήταν η γαλατόπιτα. Αυτός ήταν κι ο λόγος που το όνομα της μέρας ήταν Γαλατοπέφτη.
Από το γάλα της ημέρας που θα μάζευε ο κτηνοτρόφος ή βοσκός δεν κρατούσε τίποτα. Το τυρί που θα έπηζε θα δινόταν δώρο στον ιερέα και το γάλα ή το γιαούρτι θα το πρόσφερε σε όλους τους καλεσμένους. Και αν περίσσευε το γάλα της ημέρας το έχυναν, δεν το έπηζαν ποτέ για το φόβο πως θα στέρευε κι αυτό των προβάτων τους. Και πάλι όλη αυτή η πίστη σχετιζόταν με τη δύναμη του ονόματος της ημέρας.
Λουλούδι της ημέρας που προστάτευε από όλα τα κακά οι γαλατσίδες * και τα γαλατόχορτα, δηλαδή τα κίτρινα λουλούδια του αγρού που συμβόλιζαν την αφθονία της Φύσης και τοποθετούνταν πάνω σε δοχεία με γάλα γα να ανατραπεί το κάθε κακό.
Άλλες συνήθειες της ημέρας ήτα να μαζεύουν οι γυναίκες χόρτα φαρμακευτικά και να εφοδιάζονται με πηλό για το λούσιμο όλης της χρονιάς αφού πίστευαν πως λόγω της ημέρας το μάζεμα αυτό εξάλειφε και όλες στις αρρώστιες.
Άλλη πάλι πίστη έλεγε πως αφού « σηκώνεται το Χριστός Ανέστη» εκείνη την ημέρα , ανέβαιναν στον ουρανό και οι ψυχές των νεκρών κι έτσι άναβαν παντού κεριά για να βλέπουν να φεύγουν… Κι ήταν τόσο πολύ μεγάλη η πίστη για την ανάταση των ψυχών που σε πολλά μέρη της Ελλάδας συνήθιζαν το μεσημέρι της Ανάληψης που ο ήλιος ήταν στη μέση του ουρανού να ρίχνουν σε ένα πηγάδι τις ακτίνες του με τη βοήθεια ενός καθρέφτη και αφού σκέπαζαν το κεφάλι τους με ένα κόκκινο πανί, έβλεπαν τους πεθαμένους να περνούν στη σειρά αφού μόνο για εκείνη την ημέρα είχαν την άδεια της Παναγιάς.
Και όλα αυτά εν αναμονή της Πεντηκοστής, δέκα μέρες μετά που η λατρεία των Ψυχών φτάνει στο αποκορύφωμά της…
*Χόρτο με γαλακτερό χυμό
ΠΗΓΕΣ
Εφημερίδα Καθημερινή
Εφημερίδα Πατρίς
Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ
Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας,Γ.Α. Μέγας, εκδ. Εστία
http://zhtunteanagnostes.blogs...
