H βαλβίδα αντεπιστροφής

του Πέτρου Ι. Μηλιαράκη*

Με αφορμή τη κρίση που κυρίως από τις αρχές του 2010 «μαστίζει» την Ελλάδα, και με έναρξη τη συνομολόγηση των Δανείων και των συναφών Μνημονίων Συνεννόησης-Συνεργασίας, κυριαρχεί η «αντίθεση» μεταξύ των «Μνημονιακών-Αντιμνημονιακών», με εκατέρωθεν επιχειρήματα στο μέτρο που η κάθε πλευρά υπηρετεί τις σκοπιμότητες της. Πέραν όμως των «Μνημονιακών δεσμεύσεων» υφίσταται το Ευρωπαϊκό Ενωσιακό Δίκαιο, το οποίο κινείται μεταξύ του νομικού δόγματος και της πολιτικής και καθορίζει την έννομη τάξη με  δεσμεύσεις επί των οποίων πρέπει να ασκούνται οι σχετικές πολιτικές.

Ωστόσο, το «κοινοτικό» και ήδη «ενωσιακό κεκτημένο», κινείται σ’ ένα ιδιόμορφο εκκρεμές, όπου στο ένα άκρο αναγορεύεται ως έννομο αγαθό η ελεύθερη αγορά και στο άλλο άκρο αναγορεύεται ως έννομο αγαθό η κοινωνική συνοχή. Έτσι καταλείπεται «ενδιάμεσο πεδίο» ώστε η εκάστοτε άρχουσα ιδεολογία να επιβάλει τις πολιτικές και τα συμφέροντα που υπηρετεί, υπερασπιζόμενη τη νομιμότητα των επιλογών της. Ασφαλώς στην παρούσα ιστορική φάση, κυρίαρχο είναι το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού και ως εκ τούτου το εκκρεμές «στάθμευσε» στο «άκρο της ελεύθερης αγοράς».

·      περί του SixPack– Two Pack- «Ευρώ +»

Στην επικρατούσα φιλολογία αλλά και πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ «Μνημόνιου και Αντιμνημόνιου», παραλείπεται αναφορά επί επαχθών δεσμεύσεων που αφορούν στην αρχιτεκτονική και στη λειτουργία της ενωσιακής έννομης τάξης. Η φιλολογία περί των «Μνημονιακών δεσμεύσεων» είναι αιτία να μην γίνεται αναφορά στα περιγράμματα αυστηρών κανόνων της ενωσιακής έννομης τάξης, δυνάμει των οποίων ασφυκτιούν δραματικά και δραστικά οι όποιες επιλογές εσωτερικής πολιτικής. Η βάση δε του «όλου συστήματος» είναι επαρκώς θεμελιωμένη μέσα από τις αυστηρές επιταγές της Οικονομικής Διακυβέρνησης. 

Αξιοπρόσεκτο είναι δε ότι ενώ στο υψηλό επίπεδο των Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) γίνεται λόγος για τις δεσμεύσεις του πακέτου SixPack (1) και του πακέτου TwoPack (2), παραδόξως στον πολιτικό λόγο στην Ελλάδα  είναι ανύπαρκτη αυτή η αναφορά και «ορολογία» ως εάν να αγνοούνται πλήρως οι σχετικές δεσμεύσεις, παρά που αφορούν στην Οικονομική Διακυβέρνηση της Ε.Ε.

Αξιοπρόσεκτο είναι επίσης, ότι δεν γίνεται συζήτηση και για το «Σύμφωνο Ευρώ +» που αφορά συνομολόγηση πολιτικών κρατών-μελών της Ευρωζώνης και χωρών με «παρέκκλιση», κρατών-μελών της Ε.Ε. δηλαδή που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ (πχ.  Πολωνία, Δανία κλπ). Το σύμφωνο αυτό, αποσκοπεί στην εμβάθυνση και ενίσχυση κυρίως του ευρωσυστήματος, ρυμουλκεί κράτη-μέλη με εθνικά νομίσματα, και υπαγορεύει πολιτικές αλλά και δεσμεύσεις για την επίτευξη υψηλότερου βαθμού σύγκλισης, έτσι ώστε και κράτη-μέλη εκτός ευρωζώνης να υπηρετούν την αναγκαιότητα του ευρώ.  Υπ’ όψιν βεβαίως ότι τόσο το «Σύμφωνο Ευρώ+» όσο και οι  δεσμεύσεις των πακέτων «SixPack - TwoPack» αφορούν το όλο σύστημα του «Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης» (Σ.Σ.Α.).

Ειδικότερα ως προς την Οικονομική Διακυβέρνηση  μέσω του συστήματος «SixPack – TwoPack» πρέπει να επισημειωθεί ότι αφορά οργάνωση δεσμεύσεων και  «πακέτο κανόνων άμεσης εφαρμογής». Οι κανόνες αυτοί εισάγουν και επιβάλουν αυστηρότερη εποπτεία επί των μακροοικονομικών πολιτικών. Αφορούν δηλαδή από καθέδρας αυστηροποίηση και εμβάθυνση, αλλά και διεύρυνση του πεδίου εποπτείας και του τρόπου συντονισμού των δημοσιονομικών πολιτικών. Αφορούν δε τόσο στο προληπτικό πεδίο όσο και στο κατασταλτικό πεδίο, προκειμένου οι πολιτικές που επιβάλει από καθέδρας η Ευρωπαϊκή ελίτ να είναι και λειτουργικότερες και αποτελεσματικότερες, στο πλαίσιο όμως της άρχουσας ιδεολογίας του νεοφιλελευθερισμού. Άξιο αναφοράς είναι επίσης ότι το «έλλειμμα» και το «χρέος» αποτελούν σημεία αναφοράς για κάθε επιλογή οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής που θα μπορούσε να επιφέρει μακροοικονομικές ανισορροπίες. Εξού λόγου και ενισχύθηκε ο «κυρωτικός Μηχανισμός» αλλά και η καθιέρωση του «ευρωπαϊκού εξαμήνου». Έτσι αφενός κωδικοποιείται η διαδικασία εκείνη με την οποία επιχειρείται στο πλαίσιο της εγκαθιδρυμένης εποπτείας να εξασφαλισθεί στενότερος συντονισμός και αφετέρου καθιερώνεται η ανάγκη σύγκλισης των οικονομικών πολιτικών των κρατών-μελών. Ταυτοχρόνως όμως επιβάλλονται και κυρώσεις-πρόστιμα για αποκλίσεις ή παραποιήσεις οικονομικών στοιχείων. Τα πρόστιμα δε κυμαίνονται από το 0,2 έως 0,5 επί του ΑΕΠ. Υπ’ όψιν τέλος ότι αυτές οι κυρώσεις έχουν ήδη βάθος χρόνου αλλά και επικαιροποίηση (3). Έτσι όμως ουσιαστικώς δομείται με πρόστιμα και ασφυκτικές προθεσμίες μια έννομη και πολιτική τάξη σε επίπεδο δεόντως ασφυκτικό αλλά και κυρωτικό! (4)

·      το «αθώο Μάαστριχτ» και η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη

Στα προαναφερόμενα πρέπει να προστεθεί και ένας περαιτέρω μύθος: «ο μύθος του …καταραμένου Μάαστριχτ»! Τι άραγε έχει δημιουργήσει η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση που έλαβε χώρα στο Μάαστριχτ; (1992) Η Συνθήκη αυτή αφορούσε (αφορά) μια ανασύνταξη δυνάμεων και ανασύνθεση Θεσμών στην άκαμπτη βάση που θεμελίωσε ήδη η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (Ε.Ε.Π.) του Λουξεμβούργου (1986). Η Ε.Ε.Π. παρά που θεσμοθέτησε για πρώτη φορά την ευρωπαϊκή πολιτική συνεργασία, έδωσε ιδιαίτερο βάρος στην οικονομική συνεργασία,  σε περίοδο που ήταν φανερό πως ο «άλλος κόσμος» (ο κόσμος του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού») θα κατέρρεε!..

Με την Ε.Ε.Π. του Λουξεμβούργου τέθηκαν για πρώτη φορά οι βάσεις όπου η τότε «Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα» θα πορευόταν πέραν της οικονομίας και σε άλλα πολιτικά επίπεδα. Θα μετασχηματιζόταν δηλαδή σε «Ευρωπαϊκή Κοινότητα», με στόχο, ώστε σε επόμενο χρόνο να καταστεί υπερδομή με ομοσπονδιακά στοιχεία τύπου Συμπολιτείας, να μετασχηματιστεί δηλαδή σε «Ευρωπαϊκή Ένωση». Όλες λοιπόν οι βάσεις προς την κατεύθυνση αυτή, της δημιουργίας δηλαδή μιας Συμπολιτείας στην οποία θα απονέμονταν ιδιαίτερες εξουσίες και θα εκχωρούνταν από τα όποια κράτη-μέλη (ειδικότερα του λεγόμενου «σκληρού πυρήνα»), αυξημένα κυριαρχικά δικαιώματα, τέθηκαν στη συμφωνία αυτή του Λουξεμβούργου, που αφορά στην Ε.Ε.Π.  Η «Συνθήκη του Μάαστριχτ» κατ’ ουσίαν «επικαιροποίησε» τις βάσεις που τέθηκαν στο Λουξεμβούργο, όπου π.χ. με βάση το άρθρο 8Α (της Ε.Ε.Π.)  εγκαθιδρύθηκε η «εσωτερική αγορά», η οποία ορίσθηκε ως «χώρος χωρίς εσωτερικά σύνορα». Ειδικότερα η ελεύθερη αγορά επιβεβαιώθηκε ως χώρος όπου: «διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, των ατόμων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων». Έτσι νομιμοποιήθηκε με διατάξεις πρωτογενούς δικαίου ο νεοφιλελευθερισμός και η νέα παγκοσμιοποιημένη τάξη πραγμάτων.

Προς την κατεύθυνση αυτή λειτουργούσε και η «Λευκή Βίβλος», όπου προνοούνταν ήδη με επικεφαλής τον Jacques Delors τα 279 Νομοθετήματα που υπερασπίζονταν τις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού. Έτσι από την Ε.Ε.Π. και μετά εγκαθιδρύθηκαν οι βάσεις για μια «Ευρωπαϊκή Ένωση» που κατέληξε «μέσω Άμστερνταμ και Νίκαιας» στην αρχιτεκτονική της Λισαβόνας με ό,τι αυτό συνεπάγεται και ως προς την Οικονομική Διακυβέρνηση.

Η φιλοευρωπαϊκή Αριστερά στην Ελλάδα, που εκ των υστέρων ξιφούλκησε δεόντως κατά της «Συνθήκης του Μάαστριχτ» πρέπει να δεχθεί την κριτική ότι παρέλειψε να εντοπίσει τις δεσμεύσεις του Λουξεμβούργου του 1986. Η κριτική αυτή αφορά ευρύτερα και τις πολιτικές εκείνες δυνάμεις που δεν αρκέστηκαν απλώς (κατ’ αρχήν ορθώς) να υποστηρίξουν την ένταξη της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, αλλά επιδίωξαν ειδικότερα την ένταξή της στο «σκληρό πυρήνα» (!) ακόμη και με «οικονομικά στοιχεία» που δεν ανταποκρίνονταν στη δυναμική και στα θεμελιώδη της ελληνικής οικονομίας!..

·      η «βαλβίδα αντεπιστροφής»

Σε κάθε περίπτωση όμως η χώρα πέραν των Δανειακών Συμβάσεων και των Μνημονίων Συνεννόησης -Συνεργασίας, έχει ουσιαστικώς δεσμευθεί μέσω ροής καταστάσεων και γεγονότων που αφορούν κατ’ αναλογία σε «βαλβίδα αντεπιστροφής». Η βαλβίδα αυτή προκειμένου περί υδραυλικών εγκαταστάσεων χρησιμοποιείται έτσι ώστε, όπου κινείται νερό ή όποιο άλλο υγρό να μην είναι δυνατή η ροή προς την αντίθετη κατεύθυνση. Δηλαδή η βαλβίδα αυτή επιβάλει το μονόδρομο της ροής!..

Το τεχνικό αυτό κατασκεύασμα, που δεν αφορά νόμο της φύσης, μπορεί να δοκιμάζεται «κατ’ αναλογία» στις κοινωνίες και στα κράτη. Ωστόσο η ευρωπαϊκή ελίτ πρέπει να κατανοήσει την ανάγκη τροποποίησης της «τεχνικής βαλβίδας» προς την κατεύθυνση της κοινωνικής συνοχής, γιατί οι κοινωνίες ιστορικά δεν μπορούν να παραμένουν «ρευστές», αλλά ούτε και μπορούν να «υγροποιηθούν». Και ο νοών νοείτω!

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

(1) Ως προς το SixPack: Για το πεδίο: Fiscal policy βλ Κανονισμοί: 1175/2011,  1177/2011,  1173/2011 και 2011/85/EU. Για το πεδίο: Macroeconomic imbalances βλ. Κανονισμοί: 1176/2011 και 1174/2011

(2) Ως προς το TwoPack: βλ. Κανονισμοί: 472/2013 και 473/2013

(3) Βλ. Κανονισμός (ΕΚ) αρθ. 1467/97 του Συμβουλίου της 7ης Ιουλίου 1997 για την επιτάχυνση και τη διασαφήνιση της εφαρμογής της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος καθώς και Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1173/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Νοεμβρίου 2011 για την αποτελεσματική επιβολή της δημοσιονομικής εποπτείας στη ζώνη του ευρώ.

(4) Οι προαναφερόμενες κυρώσεις τίθενται στην κρίση του δικαιοδοτικού Οργάνου του Λουξεμβούργου, καθόσον στο Δικαστήριο εκείνο δυνάμει του άρθρου 261 ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 229 ΣυνθΕΚ), εκχωρείται «πλήρης δικαιοδοσία σχετικώς με τις κυρώσεις».

---------------------------------------------

 * Ο Πέτρος Μηλιαράκηςδικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).