Ο θάνατος του Άγγελου Σικελιανού και το "αντίο" του Ν. Καζαντζάκη

Ήταν 19 Ιουνίου 1951…

 Άγγελος Σικελιανός, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές και στοχαστές του 20ου αιώνα της Ευρώπης – της Ελλάδας, φεύγει από τη ζωή! 

«Σαράντα χρόνια φιλία ακατάλυτη μ' έσμιγε με το Σικελιανό, ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσα ν' αναπνέω, να μιλώ, να γελώ και να σωπαίνω μαζί του. Τώρα η Ελλάδα άδειασε.» έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης στις 22 Ιουνίου 1951 στον Σουηδό Borje  Knoss.

Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε στη Λευκάδα, στις 15 Μαρτίου του 1884. Εκεί πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Με την έλευση του νέου αιώνα, το 1900, αποφοίτησε από το Γυμνάσιο και εγγράφεται στη Νομική του πανεπιστημίου Αθηνών, σπουδές τις οποίες όμως δεν ολοκληρώνει ποτέ. Από νωρίς μελέτησε Όμηρο, Πίνδαρο, Ορφικούς και Πυθαγόρειους, λυρικούς ποιητές, προσωκρατικούς φιλοσόφους, Πλάτωνα, Αισχύλο, την Αγία Γραφή αλλά και τους ξένους λογοτέχνες. Ο νεαρός Άγγελος ταξιδεύει πολύ και στρέφεται από νωρίς στην ποίηση και το θέατρο.

Το 1907 παντρεύεται με την Αμερικανίδα Eva Palmer στην Αμερική και το επόμενο έτος μετακομίζουν στην Αθήνα. Η Palmer στο μέλλον θα στηρίξει τον ποιητή τόσο ψυχολογικά όσο και οικονομικά, βοηθώντας τον στην υλοποίηση της Δελφικής Ιδέας, η οποία είχε παγκόσμια απήχηση. Το ζευγάρι αγαπά τη φύση και την αρχαία ελληνική ιστορία και κατά καιρούς μένουν σε Λευκάδα, Συκιά Κορινθίας, Σαλαμίνα, Κηφισιά και Δελφούς.

O Σικελιανός το 1909 δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Αλαφροΐσκιωτος, η οποία προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση στους φιλολογικούς κύκλους, αναγνωριζόμενη ως έργο σταθμός στην ιστορία των νεοελληνικών γραμμάτων. Τα επόμενα χρόνια προχωρά στην έκδοση των τεσσάρων τόμων της ποιητικής συλλογής Πρόλογος στη Ζωή: Η Συνείδηση της Γης μου (1915), Η Συνείδηση της Φυλής μου (1915), Η Συνείδηση της Γυναίκας (1916) και Η Συνείδηση της Πίστης (1917). Ακολουθούν ακόμα τα χαρακτηριστικά ποιήματα Το Πάσχα των Ελλήνων και Μήτηρ Θεού, της περιόδου 1917 - 1920 καθώς και διάφορες συνεργασίες του με λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής.

Η αρχαιοελληνική πνευματική ατμόσφαιρα απασχόλησε βαθιά τον ποιητή και συνέλαβε την ιδέα να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένας παγκόσμιος πνευματικός πυρήνας ικανός να συνθέσει τις αντιθέσεις των λαών («Δελφική Ιδέα»). Για το σκοπό αυτό, ο Σικελιανός, με τη συμπαράσταση και οικονομική αρωγή της γυναίκας του, δίνει πλήθος διαλέξεων και δημοσιεύει μελέτες και άρθρα. Οι Πρώτες Δελφικές Εορτές πραγματοποιήθηκαν το 1927 και διήρκεσαν δύο ημέρες (περιελάμβαναν παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, γυμνικούς αγώνες, λαϊκούς χορούς κι έκθεση λαϊκής τέχνης) – η απήχησή τους ήταν μεγάλη, σε παγκόσμιο επίπεδο και οι κριτικές που ασκήθηκαν ήταν ή ενθουσιώδεις ή εντελώς αρνητικές. Το 1929, η Ακαδημία Αθηνών απένειμε στο Σικελιανό αργυρό μετάλλιο για τη γενναία προσπάθεια αναβίωσης των δελφικών αγώνων. Το 1930 έγιναν και Δεύτερες Δελφικές Εορτές, αλλά η Δελφική ιδέα είχε ως αποτέλεσμα την οικονομική καταστροφή του ζεύγους Σικελιανού – το οποίο χωρίζει το 1934. Έξι χρόνια αργότερα, ο Σικελιανός ξαναπαντρεύεται με την Άννα Καμπανάρη-Καραμάνη.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο Σικελιανός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πνευματική αντίσταση του λαού, με κορυφαία εκδήλωση το ποίημα και το λόγο που εκφώνησε στην κηδεία του Παλαμά το 1943 « Ηχείστε οι σάλπιγγες ». Tο 1946 εξελέγη πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών ενώ το 1949 ήταν υποψήφιος για το Βραβείο Νομπέλ. Ο Άγγελος Σικελιανός πέθανε στην Αθήνα στις 19 Ιουνίου του 1951 ύστερα από προβλήματα που είχε με την καρδιά του, και ενταφιάστηκε στους Δελφούς, όπου τον ακολούθησε ένα χρόνο αργότερα η πρώτη του σύζυγος Eva Palmer.

Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα,

ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από τον κόσμο!

(«Πνευματικό Εμβατήριο » , Άγγελος Σικελιανός )

Σικελιανός – Καζαντζάκης… μια ταραχώδης φιλική σχέση από δυο μεγάλους Έλληνες!

Η σχέση του Νίκου Καζαντζάκη  με τον Άγγελο Σικελιανό υπήρξε μνημειώδης. Συναντιούνται στις 11 Νοεμβρίου 1914, στα γραφεία του Εκπαιδευτικού Ομίλου  στην Αθήνα. Δεν γνωρίζονται καθόλου μεταξύ τους αν και  ο Καζαντζάκης τον θαυμάζει ήδη, έχοντας διαβάσει την πρώτη του ποιητική συλλογή « Αλαφροΐσκιωτος » που έχει κυκλοφορήσει στα 1909. Δένονται με μια μεγάλη φιλία αμέσως, μιας και οι ηλικίες αλλά και οι πνευματικές τους ανησυχίες και οραματισμοί ταυτίζονται με μεγάλη ακρίβεια. Κρατούν μαζί για παραπάνω από δέκα χρόνια ένα σημειωματάριο στολισμένο μάλιστα με αποξηραμένα λουλούδια στις σελίδες του, που τόσο πολύ άρεσαν στον Νίκο Καζαντζάκη. Ο Άγγελος Σικελιανός είναι 30 χρόνων και ο Καζαντζάκης 31. Σε τρεις μέρες ξεκινούν ένα μεγάλο και δύσκολο ταξίδι.

«Την άλλη μέρα φορέσαμε τα σιδερένια ποδήματα και κινήσαμε για το Άγιο Όρος…» θα γράψει ο Καζαντζάκης. Εκεί θα μείνουν σαράντα μέρες και θα συνεχίσει στο ημερολόγιο τους «Έξοχη πρωινή άποψη του Άθω… Μέσα στο φεγγάρι κατεβαίναμε τις σκάλες με τα κομπολόγια στο χέρι να πάμε στην αγρύπνια. Στιγμή αιώνια. Σα να υποβασταζόμαστε από πτέρυγες αγγέλων…». Εκεί πάνω σε κείνα τα χώματα οραματίζονται και σχεδιάζουν ακόμα και την ίδρυση μιας νέας θρησκείας , πράγμα που δεν συνέβη τελικά ποτέ!

Σαν φεύγουν από το Άγιο Όρος , χειμώνας βαρύς, συναντούν μια αμυγδαλιά στο δρόμο τους και η φράση του Καζαντζάκη καταγράφεται για πάντα : «Αδελφή, μίλησέ μου για το Θεό κι η μυγδαλιά άνθισε.»

Συνεχίζουν μαζί συνοδοιπόροι από την επόμενη χρονιά κι άλλα ταξίδια. Μυστράς, Σπάρτη, Ταΰγετος, Μυκήνες,  Δελφοί, Θήβες, Ακρόπολη, Σίφνος, Συκιά, Ολυμπία. Στο μεταξύ ξεσπούν διάφορες ταραχές στην Ελλάδα σχετικά με τις διαφωνίες του Βενιζέλου με τον Βασιλιά και εμπλέκονται με τηλεγράφημά τους στην υποστήριξη του πρώτου, ιδιαιτέρως του Καζαντζάκη.

Στα 1923, όταν ο Κρητικός συγγραφέας έχει πια σχεδόν ολοκληρώσει την « Ασκητική » του αρχίζει να αισθάνεται ξένος ως προς τους παλιούς συντρόφους του και θα σημειώσει  : «Έγραψα στο Σικελιανό πως οι δρόμοι μας πια αλλάξανε.»

Οι μελετητές θα πουν πως ο χωρισμός αυτός που θα κρατήσει παραπάνω από είκοσι χρόνια έχει σαν λόγο του τις ιδεολογικές τους διαφορές. Ο Σικελιανός φέρεται να έχει ταχθεί υπέρ του βασιλιά Κωνσταντίνου, ενώ ο Καζαντζάκης παραμένει «φανατικά βενιζελικός και μεγαλοϊδεάτης» θα γράψει αργότερα ο Ρόντερικ Μπίτον.

Η φιλία τους αναθερμαίνεται το 1942, στο σπίτι του Πρεβελάκη στην Αθήνα που με άδεια των γερμανικών αρχών έχει μεταβεί από την Αίγινα ο Νίκος Καζαντζάκης  και το ζεύγος Σικελιανού τον παντρεύει  με την Ελένη Σαμίου το 1945.

Άλλο ένα επεισόδιο, η κοινή υποψηφιότητά τους για το Βραβείο Νόμπελ το 1946 γίνεται αφορμή να ψυχραθούν και πάλι οι σχέσεις τους. Ο Καζαντζάκης πίστευε τόσο πολύ στον Σικελιανό και θεωρούσε ότι οι δυο τους μπορούσαν να αναδείξουν την πνευματικότητα της Ελλάδας στο εξωτερικό, ώστε του ζήτησε «…να ενωθούν τα ονόματά τους αναπόσπαστα, γιατί, στην αγάπη, ένα πράμα, μοιραζόμενο, διπλασιάζεται. Και η τιμή για την Ελλάδα θα 'ταν διπλή…». «Σύμφωνοι. Εγώ θα σε στεφανώσω με το στεφάνι μου κι εσύ θα με στεφανώσεις με το δικό σου», απάντησε εκείνος. Το παρασκήνιο για τούτη την υποψηφιότητα είναι γνωστό και για τους δύο.

Η Ελένη Καζαντζάκη στο βιβλίο της «Ο ασυμβίβαστος» σκιαγραφεί τους δύο φίλους γράφοντας : 

«Ο Ιόνιος βάρδος, γλυκός κι αστραποβόλος, κατανυκτικός σαν τους πρίγκιπες της Αναγέννησης, καλύτερα σαν αρχιερέας κάποιας ασιατικής θεότητας, με τη φαρδομάνικη πάλλευκη μεταξωτή πουκαμίσα του (...).Ο Κρητικός, γιος χωρικού, με τις λεπτές κλειδώσεις, ντροπαλός, ντυμένος από τα ξημερώματα με το μπλάβο ντρίλινο παντελόνι της αργατιάς και το πορτοκαλί του πουκάμισο. Κι οι δύο άνετα μπρος τους ισχυρούς ή τους απόκληρους της γης μας, κι οι δύο πάνω από το κοινό μέτρο. Κι οι δύο άρχοντες στο γέλιο…».

Στις 19 Ιουνίου 1951 ο Άγγελος Σικελιανός θα φύγει από τη ζωή και ο Νίκος Καζαντζάκης συγκλονίζεται πολύ από τον χαμό του: Λίγες μέρες αργότερα θα πει στον σουηδό Borje  Knoss: «Σαράντα χρόνια φιλία ακατάλυτη μ' έσμιγε με το Σικελιανό, ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσα ν' αναπνέω, να μιλώ, να γελώ και να σωπαίνω μαζί του. Τώρα η Ελλάδα άδειασε.»

ΠΗΓΕΣ :

Wikiedia.gr

Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

zhtunteanagnostes.blogspot.gr

Νίκος Καζαντζάκης, Η μορφή και το έργο του , Γ. Παναγιωτάκη, 2001