Νέο έγγραφο για τον πυρπολητή του Αρκαδίου

Έγγραφο ντοκουμέντο του Υπουργείου Εξωτερικών, εμφανίζει πυρπολητή της Μονής Αρκαδίου τον Εμμ. Σκουλά.

Το έγγραφο, που δημοσιεύει η ΑΝΩΓΙ, φέρει την υπογραφή του τότε υποπρόξενου της Ελλάδας στο Ηράκλειο Ιωάννη Μπαρουξάκη και απευθύνεται στον τότε υπουργό Εξωτερικών Επαμεινώνδα Δεληγιώργη.

Το έγγραφο αποστέλλεται στην Αθήνα την 21η Νοεμβρίου 1866, λίγες μόνο ημέρες μετά την ανατίναξη της Μονής. Ο υποπρόξενος αφού περιγράφει τα γεγονότα τονίζει σε ένα σημείο:

“Ολόκληρα Τάγματα ἔπεσαν κατά τὴν πρώτην καὶ δευτέραν ἔφοδον, πρὸς τὸ δειλινόν μετ’ ἐπανειλλημμένην ἔφοδον ἀπέτυχε διότι οἱ Ἐπαναστάται εἶχον ἀπαυδήσει καὶ δὲν ἠδύναντο πλέον νὰ μάχωνται μετά τῆς Ἰδίας δυνάμεως μεθ’ ἧς ἤρξαντο, καὶ ὅτι ἀφ’ οὗ εἰσήλασαν ἐν τῇ Μονῇ πολλοί ὀθωμανοί, εἷς νέος εἰκοσιπενταετής Σκουλᾶς, ἀδελφός τοῦ ὁπλαρχηγοῦ, κατά τὴν προηγουμένην συνεννόησιν καὶ ἀπόφασιν τῶν συμπολεμιστῶν του, ἔδωκε πῦρ εἰς τὴν πυριταποθήκην καὶ ἀνέτρεψε τὴν Μονήν μεθ’ ὅλων τῶν συναδέλφων του καὶ τῶν εἰσβαλόντων ὀθωμανῶν.”

"

                                                                    Ἡράκλειον 21 Νβρίου 1866

          Κύριε Ὑπουργέ

Κατά τὴν παρελθοῦσαν ἑβδομάδα ἦλθον ἐν τῇ πόλει Ἡρακλείου πολλά ἄτομα ἐκ διαφόρων χωρίων τῶν ἐπαρχιῶν τῆς Πεδιάδος καὶ τοῦ Μαλεβυζίου πρὸς ἀγοραπωλησίαν προϊόντων. Ἐν γένει ἐδιηγήθησαν ὅτι οἱ Μουδίραι τῶν Ἐπαρχιῶν τῆς Πεδιάδος ἤρχισαν νὰ κακομεταχειρίζονται τοὺς χωρικούς διὰ φυλακίσεων καὶ ῥαβδισμῶν ἀπαιτοῦντες νὰ προσφέρωσιν εἰς τὴν ἐξουσίαν καλά ὅπλα καὶ οὐχί τὰ ἐπιδεικνυόμενα ἄπερ εἰσί κατά τὸ μᾶλλον ἤ ἧττον πεπαλαιωμένα καὶ ἄχρηστα ὥστε οἱ κάτοικοι ἤρχισαν νὰ μεταμελῶνται διὰ τὴν ὑποταγήν καὶ ν’ ἀῤῥαιώνωσι τὸν ἐρχομόν των εἰς Ἡράκλειον˙ προσέτι αἰτιῶνται τῆς Συνελεύσεως καὶ τῆς ἐν Ἀθήναις Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς διότι ἡ μὲν πρώτη ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τοῦδε οὐδέποτε ἔγραψεν πρὸς αὐτούς ἐνθαῤῥυντικόν τι αὐδ’ ἀπέστειλεν ἀνάλογον ὑλικόν τοῦ Πολέμου, ἡ δὲ δευτέρα διότι ποσῶς δὲν ἐπιμελήθη οὐδέ κἄν διενοήθη περί τῶν Ἀνατολικῶν Ἐπαρχιῶν διὰ ν’ ἀποστείλῃ ἱκανούς καὶ ἐμπείρους ἀρχηγούς διὰ νὰ τὰς ἐμψυχώσωσι καὶ τὰς ὁδηγήσωσιν ὅπου ἡ ἀνάγκη ἀπήτει, τοιουτοτρόπως ἔμενον ἐπί πολύν χρόνον ἀδέσποτοι καὶ περιεπλανῶντο περιμένοντες τὴν ἄφιξιν τῶν ἀξιωματικῶν, ἀλλ’ ἀφ’ οὗ δὲν ἐλήφθη οὐδεμία φροντίς ὐπέρ αὐτῶν, ἠναγκάσθησαν νὰ πιστεύσωσιν ἕνα Σφακιανόν ἀποσταλέντα ὑπό τοῦ γνωστοῦ Προδότου καὶ Τουρκολάτρου Τσιριδάνη, εἰπόντος αὐτοῖς ὅτι αἱ Ἐπαρχίαι τῶν Χανίων παρεδέχθησαν τὴν ὑποταγήν, ἔδωκαν τὰ ὅπλα καὶ ὅτι ἡ Συνέλευσις διελύθη.

Οἱ κάτοικοι τῆς Ἱεραπέτρου ἦσαν οἱ μᾶλλον πεφοβισμένοι ὅτι δὲν ἤθελον τύχει τῆς ἀνηκούσης συνδρομῆς καθότι ἅμα κατασταθείσης γνωστῆς τῆς Ἐπαναστάσεως ἀντί νὰ προσέλθῃ εἰς τὴν Ἐπαρχίαν των, παραλίου οὔσης, ὁ ἄνθρωπος ὁ δυνάμενος νὰ δώσῃ αὐτοῖς τὸ θαῤῥος, ἀφίχθη ἐξ Ἑλλάδος εἷς βακάλης κάτοικος Καλαμακίου τῆς Κορίνθου, καλούμενος Ἰωάννης Βασιλακογιώργης καταγόμενος ἐκ τῶν Ἐπαρχιῶν τῆς Πεδιάδος, ὅστις ἀπήτησεν ἀπό τοὺς κατοίκους τῆς Ἱεραπέτρου νὰ ὑπογράψωσιν ἔγγραφον διὰ τοῦ ὁποίου νὰ τὸν ἀναγνωρίσωσιν Ἡγεμόνα καὶ Κύριον τῆς Ἐπαρχίας των˙ ὅσον καὶ ἄν ἀδικήσῃ τις τὴν διανοητικήν ἀνάπτυξιν τῶν κατοίκων ἐκείνων δύναται νὰ παραδεχθῇ ὅτι εἶχον τὸν κοινόν νοῦν νὰ αἰσθανθῶσιν ὅτι ἡ ἀπαίτησις τοῦ Βασιλακογιώργη ἦτον ἀξία ἀποστροφῆς καὶ προσβλητική δι’ ἕνα λαόν ὅστις ἦρε τὰ ὅπλα διὰ νὰ ἐπιτύχη τῆς ἐλευθερίας του καὶ ἀντ’ αὐτῆς νὰ ἐμφανίζεται εἷς βακάλης ἔχων τὴν ἀξίωσιν ν’ ἀναγνωρισθῇ Ἡγεμών, οὕτω ἔδραττον τῆς εὐκαιρίας νὰ δοθῇ ἀφορμή διά ν’ ἀναγνωρίσωσι καὶ αὖθις τὸν ζυγόν τοῦ Τυράννου, ἀφ’ οὗ ἡ Κεντρική Ἐπιτροπή οὐδεμίαν πρόνοιαν ἔλαβε περί τῆς Ἐπαρχίας αὐτῶν καὶ τῶν γειτονευουσῶν μετ’ αὐτῆς˙ καὶ ὅμως ἀπό τῆς 15 8βρίου ε. ε. ὅτε ἤρχισε νὰ κυκλοφορήσῃ ἐν ταῖς Ἐπαρχίαις τῆς Πεδιάδος ἡ παραδοχή τῆς ὑποταγῆς, πρῶτος ὁ ἡγεμών Βασιλακογιώργης μετά τῶν Γεωργίου Μπουγιουκλάκη καὶ Θεοδώρου Ἀρχανιωτάκη, ἐγκατέλειψαν τὸν τόπον καὶ δι’ εὐκαιρίας μετέβησαν εἰς Ἀθήνας, διά νὰ δικαιολογήσωσι δὲ τὴν ἀπόδρασίν των παρεστάθησαν ὡς ἀρχηγοί καὶ ἀπεσταλμένοι ὑπό τῆς Ἐπιτροπῆς ἐκθέσαντες μύρια ὅσα ψεύδη, ἐν ὦ ἅπαντα τὰ εἰρημένα πρόσωπα εἶναι τὰ κοινότερα τοῦ τόπου ἐκείνου καὶ σχεδόν ἄχρηστα διά τὴν ἐλαχίστην συνδρομήν καὶ ὑπεράσπισιν˙ ὅτι οὐδεμίαν εἶχον ἀποστολήν βεβαιοῦται καὶ ἐκ τῆς ἀπό 7 τρεχ. μηνός ἐπιστολῆς τῆς Ἐπιτροπῆς, ἀντίγραφον τῆς ὁποίας ὑπέβαλλον διὰ τῆς προηγουμένης ἀναφορᾶς μου, ὥστε ἐάν ἀπεστέλλοντο ἔπρεπε νἀ κάμῃ μνείαν ἐν τῇ εἰρημἐνη ἐπιστολῇ, ἥτις ἔφερε μεταγενεστέραν χρονολογίαν ἀπό τῆς ἀποδράσεως τῶν προαναφερθέντων προσώπων.

Οἱ κάτοικοι τῆς Ἐπαρχίας Μαλεβυζίου ωφεληθέντες ἐκ τῆς πανούργου διαγωγῆς τοῦ Ῥεσίτ ἐφέντη, μὴ ἀπαιτήσαντος ἀμέσως τὰ ὅπλα, ἐδόθησαν εἰς τὴν συλλογήν τοῦ ἐλαιοκαρποῦ ὡς προανέφερον, ἀλλά συμβουλευθέντες διὰ καταλλήλων ὑποβολέων, δὲν ἀπεφάσισαν νὰ φέρη τὰς οἰκογένειάς των εἰς τὰ χωρία ἀλλ’ οὔτε αὐτοί οἱ Ἴδιοι νὰ μένωσιν ἀμέριμνοι καὶ οὕτω τὰ μὲν ὅπλα των ἔχωσι προφυλαγμένα εἰς διαφόρους θέσεις αὐτοί δὲν ἐν ἀμύνῃ διημερεύωσιν εἰς τὰς ἐργασίας των˙ ἀλλά διὰ νὰ μὴν μένῃ ἄγονος ἡ προδοσία τοῦ Ἰούδα Παππᾶ Οἰκονόμου τοῦ προδώσαντος τοῖς ὀθωμανοῖς τὰ τοῦ Σπηλαίου Σάρχου, ἐσύστησε πρὸς τὸν Ῥεσίτ ἐφέντη τὸν υἱόν του Ἰωάννην Οἰκονομίδην, ἄξιον γένημα τοῦ Πατρός του, διά νὰ τὸν παραλάβῃ Γραμματέα καὶ καταδότην γνωρίζοντα τὰ πρόσωπα τῆς Ἐπαρχίας˙ καὶ τῷ ὄντι ἐξεπλήρωσε τὴν προδοτικήν ἀποστολήν του˙ τουτέστι συνέταξεν ἀναφοράν ὑποταγῆς ἐκ μέρους δῆθεν τῆς Ἐπαρχίας Μαλεβυζίου καὶ Τεμένους ἐν ᾗ ὑπέγραψαν ὁ ἀδελφός τοῦ Παππᾶ Οἰκονόμου, Φιλιππάκης καὶ ὀλίγοι τινές συγχωρίοι του Σαρχιώτες, μετ’ αὐτούς, κατά τὰ εἰθισμένα τοῖς ὀθωμανοῖς καὶ τοῖς Προδόταις, παρεγέμησαν τὴν ἀναφοράν καὶ μὲ ἄλλα ὀνόματα τῶν κατοίκων ἄνευ τῆς γνώσεως αὐτῶν.

Ἡ ἐκστρατεία τοῦ Ῥεσίτ ἐφέντη εἰς τὴν Ἐπαρχίαν Μεσαρᾶς ἐπραγματοποιήθη καὶ ἤδη πρὸ τεσσάρων ἡμερῶν διαμένει ἐκεῖσε μετά τοῦ Στρατοῦ, δὲν εὗρε μὲν ἔνοπλον ἀντίστασιν ἀλλ’ οὔτε ὑποταγήν, διερχόμενος τὰ χωρία εὑρίσκει αὐτά κατεστραμμένα ἄνευ κατοίκων, εἴς τινα, μερικούς γέροντας τοὺς ὁποίους μάλιστα κολακεύει διά νὰ εἰδοποιήσωσι τοὺς συγχωρίους των νὰ ἐπανέλθωσιν χωρίς νὰ φοβοῦνται, καθότι ὁ Στρατός μετέβη ἐκεῖσε διά νὰ ὑποστηρίξῃ τὴν τάξιν καὶ οὐχί νὰ τοὺς πολεμήσῃ˙ οἱ Ἀρχηγοί Μιχαήλ Σκουλᾶς, Παῦλος Δεδιδάκης, Κόρακας καὶ Ῥωμάνος, καθ’ ἅ ἐβεβαίωσαν ἡμᾶς οἱ ἐκεῖθεν ἐλθόντες, λαβόντες μεθ’ ἑαυτῶν ὅσους ἠδύναντο νὰ τοὺς ἀκολουθήσωσι διατρίβωσιν εἰς τὰ ὄρη τῆς Ἐπαρχίας ἐκείνης μεχρισότου ἀποφασισθῆ ἡ τύχη τῆς Ἐπαναστάσεως ὑπό τῶν ἁρματολῶν τῶν εὑρισκομένων εἰς τὰς Ἐπαρχίας τῶν Χανίων.

Τὸ ὀθωμανικόν ἀτμοκίνητον ὅπερ ἀφίχθη ἐνταῦθα τὴν 14 τρεχ. μηνός καὶ ἔφερε τὴν εἴδησιν τῆς καταστροφῆς τοῦ Ἀρκαδίου, ἀνεχώρησεν αὐθημερόν ὁ Μητροπολίτης Κρήτης διά νὰ διαδηλώσῃ τὴν πρὸς τοὺς ὀθωμανούς λατρίαν του, ἐπεβιβάσθη ἐν τῷ εἰρημένῳ ἀτμοπλοίῳ καὶ μετέβη εἰς Ῥεθύμνην διά νὰ προσκυνήσῃ καὶ συγχαρῆ τὸν Μουσταφᾶ Πασσά διὰ τὰς διαδοθείσας νίκας του, ἐπέστρεψε δὲ τὴν 19 τοῦ μηνός˙ σὺν τῷ Μητροπολίτῃ ἐπανῆλθον ἐνταῦθα πέντε ἕξ οἰκογένειαι αἵτινες εἶχον προσφύγει εἰς χωρία τινα τοῦ Μυλοποτάμου κατά τὰς πρώτας ἡμέρας τῆς Ἐπαναστάσεως καὶ αἱ ὁποῖαι ὡς ἐκ τοῦ ἐπισυμβάντος δυστυχήματος μετέβησαν εἰς Ῥεθύμνην καὶ ἱκέτευσαν τὸν Μουσταφᾶ νὰ τοῖς ἐπιτρέψῃ τὴν ἐπάνοδόν των˙ οἱ ἐλθόντες ἐδιηγήθησαν ὅτι τὴν ὀγδόην τοῦ μηνός ὁ Μουσταφᾶ Πασσᾶς ἐξεστράτευσε μετά δέκα καὶ τεσσάρων χιλιάδων ἀνδρῶν κατά τῶν ἐν τῇ εἰρημένῃ Μονῇ εὑρισκομένων Ἐπαναστατῶν καὶ ἤρξατο τῆς μάχης ἥτις ἐξηκολούθησε καθ’ ὅλην τὴν ἡμέραν ἐκείνην˙ εἰδών ὅτι τὰ πυροβόλα ἅτινα εἶχε δὲν ἔφερον τὸ ποθούμενον πρὸς αὐτόν ἀποτέλεσμα, τὴν ἑννάτην τοῦ μηνός ἔφερεν ἐκ Ῥεθύμνης τρία μεγάλα καὶ κανονιοβολῶν δι’ αὐτῶν καὶ τῶν ἄλλων ἠδυνήθη νὰ φέρῃ ῥήγματα εἰς τὴν θύραν καὶ τὰ κάτω παράθυρα τῆς Μονῆς, τότε διέταξε τὸν Στρατόν του νὰ ἐφορμήσῃ ἀλλ’ ἀπεκρούσθη μὲ μεγάλην ζημίαν˙ ὁλόκληρα Τάγματα ἔπεσαν κατά τὴν πρώτην καὶ δευτέραν ἔφοδον, πρὸς τὸ δειλινόν μετ’ ἐπανειλλημμένην ἔφοδον ἀπέτυχε διότι οἱ Ἐπαναστάται εἶχον ἀπαυδήσει καὶ δὲν ἠδύναντο πλέον νὰ μάχωνται μετά τῆς Ἰδίας δυνάμεως μεθ’ ἧς ἤρξαντο, καὶ ὅτι ἀφ’ οὗ εἰσήλασαν ἐν τῇ Μονῇ πολλοί ὀθωμανοί, εἷς νέος εἰκοσιπενταετής Σκουλᾶς, ἀδελφός τοῦ ὁπλαρχηγοῦ, κατά τὴν προηγουμένην συνεννόησιν καὶ ἀπόφασιν τῶν συμπολεμιστῶν του, ἔδωκε πῦρ εἰς τὴν πυριταποθήκην καὶ ἀνέτρεψε τὴν Μονήν μεθ’ ὅλων τῶν συναδέλφων του καὶ τῶν εἰσβαλόντων ὀθωμανῶν.

Ἐντός τῆς ἐν λόγῳ Μονῆς κατά προηγουμένην καταμέτρησιν ἦσαν ἐν ὅλῳ 984 ψυχαί ἐξ ὧν 250 οἱ πολεμισταί, τὸ ὑπόλοιπον ἦσαν γυναῖκες καὶ παιδία˙ κατά τὴν ἐκπυρσοκρότησιν ἐσώθησαν εἷς Μοναχός καὶ τριάκοντα περίπου γυναικόπαιδα, ἐκ τῶν ὀθωμανῶν κατάτε τὴν μάχην καὶ τὴν ἔκρηξιν ἐφονεύθησαν πλέον τῶν τριῶν χιλιάδων, ἐβεβαίωσαν ὅτι εἰς ἀπόστασιν μιᾶς ὥρας εὑρίσκωνται σώματα κατακερματισμένα ἐκ τῆς ἐκρήξεως, ἔξωθεν δὲ τῶν τειχῶν τῆς Μονῆς σωροί ὀθωμανικῶν πτωμάτων˙ ὁ Μουσταφᾶς διά νὰ μὴν ἀποθαῤῥύνη τὸν Στρατόν του τὸν ἀπέσυρεν ἀμέσως διὰ νὰ μὴν ἴδη τὴν μεγάλην καταστροφήν τῶν ὁμοφύλων του. Οἱ διηγηθέντες τ’ ἀνωτέρω προσέθηκαν ὅτι οἱ πολιορκούμενοι Ἐπαναστάται ἐζήτησαν συνδρομήν παρά τοῦ Κυρίου Κορωναίου εὑρισκομένου τότε εἰς χωρίον Μαργαρίτες τῆς Ἐπαρχίας Ῥεθύμνης, ἀλλ’ ἐνῶ τὴν ἑννάτην τοῦ μηνός συνέλλεξε περί τοὺς χιλίους καὶ ἤρξατο νὰ ὁδεύσῃ, ἐπῆλθε ῥαγδαία βροχή καὶ τὸν ἐγκατέλειψαν εἰς τρόπον ὥστε ἔμεινε μετά 20 περίπου ἀνδρῶν καὶ δὲν ἠδυνήθη νὰ προσφέρῃ τὴν δέουσαν ὑπεράσπισιν˙ κατά πόσον ἔχεται ἀληθείας τὸ γεγονός τοῦτο δὲν δύναμαι νὰ τὸ ὑποστηρίξω. Ἴσως ὁ Κος Κορωναῖος δώσει ἀκριβεστέρας πληροφορίας περί τῆς δυστυχοῦς ἐκείνης περιστάσεως.

Τὴν Ἡρωϊκήν ταύτην πρᾶξιν τῶν ἀειμνήστων Χριστιανικῶν ψυχῶν ἥτις βεβαίως θὰ κάμει τὴν μεγαλυτέραν ἐντύπωσιν εἰς ὅλον τὸν ἐξευγενισμένον κόσμον, τὴν ἐθεώρησεν ὡς νίκην ὁ Μουσταφᾶς καὶ ἐνετείλατο τοῖς ὀθωμανοῖς νὰ τὴν πανηγυρίσωσι διὰ πυροβολισμῶν, ὁ δὲ Ὑ/προξενος τῆς Ἀγγλίας Λυσίμαχος Καλοκαιρινός τὴν ἡμέραν τῆς 14 τοῦ μηνός ὕψωσε τὴν σημαίαν, τὸ δὲ ἑσπέρας ἐτίμησε τὴν νίκην τῶν ὀθωμανῶν διὰ μεγάλης φωταψίας, ἐνθουσιασμόν τὸν ὁποῖον ἀπέφυγον νὰ μιμηθῶσιν οἱ κάτοικοι ὀθωμανοί τοῦ Ἡρακλείου.

Κύριε Ὑπουργέ.

Τὰ δεινοπαθήματα τοῦ Κρητικοῦ λαοῦ, δηλονότι ἡ καταστροφή τῶν χωρίων των, ἡ ἁρπαγή τῆς περιουσίας των καὶ ἠ διαγωγή τῆς ἐξουσίας κατά τῶν παραδεξαμένων τὴν ὑποταγήν, κρατεῖ εἰσέτι εἰς τὰς καρδίας ὅλων ἀκμαῖον τὸ σύνθημα τῆς Ἐπαναστάσεως, δυστυχῶς αἱ Ἀνατολικαί Ἐπαρχίαι δὲν ἠδυνήθησαν οὔτε δύνανται νὰ τὸ ἀναπτύξωσι, διότι δὲν ηὐτύχησαν ἱκανῶν ἀρχηγῶν καὶ τῆς συμπράξεως ἐμπειροτέρων ὁπλοφόρων, εἰδώς ἐκ τοῦ πλησίον τὰς ἐλλείψεις ταύτας ἔλαβον τὴν τιμήν νὰ γνωστοποιήσω πρὸς τὸν Ὑμ. Ἐξοχότητα διὰ προηγουμένων ἀναφορῶν μου, ὅτι μεγάλη ὑπῆρχεν ἡ ἀνάγκη τῆς προσελεύσεως ἡμετέρων ἀξιωματικῶν μετά δυνάμεως τουλάχιστον πεντακοσίων ἀνδρῶν˙ἡ ἄφιξις τῶν ἀνδρῶν τούτων ἤθελεν εἶσθαι ἱκανή ὄχι μόνον νὰ προσβάλῃ τὰς ἀσθενεῖς δυνάμεις τῶν ὀθωμανῶν κατά τὰς Ἀνατολικάς Ἐπαρχίας, ἀλλά καὶ νὰ ἐπιβάλῃ τὸ θαῤῥος εἰς τοὺς κατοίκους νὰ ἑνώσωσι τὴν τύχην των μετ’ αὐτῶν καὶ νὰ ἐπιφέρωσι πολλά καὶ ἔνδοξα ἀποτελέσματα˙ ἴσως αἱ περιστάσεις δὲ ἦσαν εὐνοϊκαί διὰ νὰ πραγματοποιηθῶσιν αἱ προσδοκίαι μου καὶ ἡ ἐκφραζομένη εὐχή τῶν κατοίκων, πιστεύω ὅτι καὶ ἤδη δὲν εὑρισκόμεθα μεμακρυσμένοι τοῦ ποθουμένου σκοποῦ. Ὑπάρχει μεγάλη πιθανότης ὅτι ἡ Ἐπανάστασις τῆς Κρήτης, τουλάχιστον ἐν ταῖς Ἐπαρχίαις τῶν Χανίων, νὰ μακροχρονήσῃ καὶ καθ’ ἑκάστην θὰ παρουσιάζῃ τὰς νίκας της, διά τὶ νὰ μὴν ἐμψυχωθῶσιν καὶ αἱ Ἀνατολικαί Ἐπαρχίαι διὰ νὰ ἐπασχολῶσι τὰς φροντίδας καὶ ἐλαττώνωσι τὰς Στρατιωτικάς δυνάμεις τοῦ ἐχθροῦ; ἐάν ἀπελπισθεῖσαι ἐξωτερικῆς συνδρομῆς ἔδειξαν ὑποταγήν, παντάπασι δὲν κωλύει τοὺς κατοίκους νὰ φανῶσιν ἐκ νέου Ἐπαναστάται ἅμα παρουσιασθῇ ὁ κατάλληλος ἄνθρωπος νὰ τοὺς ὁδηγήσῃ.

Ἀφ’ ὅτου ἤρχισεν ἡ Ἐπανάστασις δὲν ἔμεινα ψυχρός θεατής, κατέβαλλον πᾶσαν ἐφικτήν προσπάθειαν νὰ ἐνθαῤῥύνω τοὺς δεινοπαθοῦντας καὶ νὰ τοὺς ἐγκαρτερῶ εἰς τὴν Ἰδέαν τῆς ἐλεύσεως βοηθημάτων. Τοιαῦτα πατριωτικά αἰσθήματα εὗρον καὶ παρά τοῖς ὑπηκόοις τῆς Α. Μ. Ἰωάννην Μητσοτάκην καὶ Κωνσταντῖνον Ἐμμ. Μοάτσον οἵτινες ἦσαν καὶ μέλη τῆς διοργανώσεως τῆς Ἐπαναστάσεως, ὡς ἔμποροι καὶ κάτοικοι πρὸ πολλῶν χρόνων γνωρίζουσι τὰ πρόσωπα καὶ τὰς ἀνάγκας τῶν Ἐπαρχιῶν, οἱ Κύριοι οὗτοι δὲν ἔπαυσαν εἰσέτι νὰ ἐνεργῶσιν ὅλαις δυνάμεσι καὶ διὰ πολλῶν θυσιῶν πᾶν ὅ,τι δύνανται νὰ εὐοδώσῃ τὴν ἐπανάστασιν καὶ νὰ μοὶ παρέχωσι τὴν συνδρομήν των κατά πᾶσαν περίστασιν˙ πεποισμένος εἰς τὰ Εἰλικρινῆ καὶ Πατριωτικά αὐτῶν αἰσθήματα, παρεκάλεσα τὸν Κον Κων. Μοάτσον νὰ μεταβῇ αὐτοπροσώπως εἰς Ἀθήνας διὰ νὰ ἐγχειρίσῃ τὴν παροῦσαν πρὸς τὴν Ὑμ. Ἐξοχότητα καὶ διά ζώσης νὰ τῇ παραστήσῃ τὰς ἀνάγκας τοῦ τόπου καὶ τὰ μέσα δι’ ὦν δύναται νὰ βελτιωθῇ ἡ φαινομένη καχεξία καὶ ὑποταγή τῶν Ἀνατολικῶν Ἐπαρχιῶν, τὴν πρότασιν ταύτην ἐδέχθη προθύμως καὶ δι’ Ἰδίων του δαπανῶν ἀπέρχεται σήμερον διά νὰ ἐκτελέσῃ τὴν πατριωτικήν αὐτήν ἐντολήν˙ τὸ μέτρον τοῦτο τὸ ἐθεώρησα λίαν κατάλληλον κατά τὰς παρούσας περιστάσεις, ἵνα μὴ μένῃ ἐν τῇ συνειδήσει μου ὁ ἐλάχιστος ἔλεγχος ὅτι δὲν ἐξεπλήρωσα τὸ πρὸς τὴν Πατρίδα χρέος μου.

Ἡ Σ. Κυβέρνησις ἐάν ἐγκρίνῃ τὴν ἀποστολήν τοῦ ἁρμοδίου ἀρχηγοῦ μετά τῆς προσηκούσης ὡς εἴρηται δυνάμεως, θεωρῶ λυσιτελές καὶ λίαν ἀναγκαῖον νὰ συνοδεύσῃ αὐτὴν καὶ μὲ δύο τουλάχιστον Ἱεροκήρυκας ἐκ τῶν δεινοτέρων τοῦ λόγου καὶ τῆς ἀπαγγελίας˙ οἱ Ἱεροκήρυκες διά τῆς δυνάμεως τοῦ θείου λόγου θέλωσιν ἐνθουσιάσει τοὺς λαούς εἰς τὴν ἐκπλήρωσιν τοῦ πρὸς τὴν θρησκείαν καὶ τῆς Πατρίδος ὀφειλομένου καθήκοντος καὶ ἑκάστη διδασκαλία των, κατά τὰς παρούσας μάλιστα περιστάσεις, θέλει παρέχει τοῖς ἀγωνιζομένοις περισσότερον θαῤῥος ἀφ’ ὅσον ἡ ἐμφάνισις πολυαρίθμων ὁπλοφόρων˙ δύναμαι νὰ πιστεύσω ὅτι ὁ κλῆρος τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος θέλει προσφέρει τὴν ὑπηρεσίαν ταύτην μὲ τὴν μεγαλυτέραν προθυμίαν, ἀφ’ οὗ πληροφορηθῇ ὅτι ῥακένδυτοι καὶ βάρβαροι Δερβίσηδες ἐπικαλούμενοι τὸ Κοράνιον ἐνθουσιάζωσι τοὺς ἀπίστους καὶ ἁπαξάπαντες ὡς τυφλοί τρέχωσι πρὸς ὑποστήριξίν του κατασφάζοντες τὸ Χριστιανικόν ὀρθόδοξον γένος.

Ἐπιτρέψατέ μοι, Κύριε Ὑπουργέ, νὰ ἐπιφέρω γνώμην τινά καὶ ἐπί τῆς Δημοσιογραφίας σχετικῶς μὲ τὰ γραφόμενα περί τῆς ἐπαναστάσεως τῆς Κρήτης˙ παρετήρησα ὅτι ὁ πολύς ζῆλος τῶν Δημοσιογράφων τῆς Πρωτευούσης καὶ τῆς Σύρου, ἀντί νὰ ὑπηρετῇ ὅπως ἔδει, προσκόπτει πολλάκις εἰς τὴν ἐκτέλεσιν ὠφελίμων πράξεων. Π.χ. ὑπηρετεῖ τὴν ἐπανάστασιν νὰ διασαλπίζῃ καθ’ ἑκάστην τοὺς ὅρμους τῆς ἀφίξεως τῶν ἀτμοπλοίων καὶ νὰ συζητῇ τὴν ἀποτυχίαν μιᾶς ἀποστολῆς; ἀπ’ ἐναντίας καθιστᾶ τὸν Μουσταφᾶ προσεκτικόν νὰ καταλάβῃ ὅλας τὰς ἐπικαίρους θέσεις ὥστε νὰ καταστήσῃ ἀνέφικτον πᾶσαν βοήθειαν πρὸς τοὺς ἀγωνιζομένους˙ ἐάν μέχρι τοῦδε δὲν συνέβη κανένα δυστύχημα πρέπει νὰ τὸ χρεωστῶμεν εἰς τὴν θείαν ἐπίβλεψιν καὶ τὴν δεξιότητα τῶν ναυτῶν μας. Προσέτι καθιστᾶ γνωστόν εἰς τοὺς ἐχθρούς τῆς πίστεως καὶ Πατρίδος πᾶσαν ἠθικήν ἐνέργειαν τῆς Κυβερνήσεως καὶ πρόνοιαν τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς εἰς τρόπον ὥστε νουθετεῖ τοὺς ὀθωμανούς νὰ προλαμβάνωσι πᾶσαν κατ’ αὐτῶν ἐνδεχομένην προσβολήν˙ λ. χ. ὑπηρετεῖ τὴν ἐπανάστασιν νὰ εἰδοποιῇ καθ’ ἑκάστην τὰ ὀνόματα τῶν προσερχομένων ἀξιωματικῶν, τὸν ἀριθμόν τῶν ὁπλοφόρων καὶ τὸ εἶδος τοῦ ὑλικοῦ τοῦ πολέμου; πολλοῦ γε καὶ δεῖ˙ ἡ δημοσίευσις αὔτη καθιστᾶ τὸν Μουσταφᾶ ἄγρυπνον καὶ ἕτοιμον εἰς τὰς προπαρασκευάς τοῦ Πολέμου, εἰς τὴν ἔκδοσιν προγραφῶν καὶ ὑπόσχεσιν ἀμοιβῶν καὶ εἰς τὴν ἐπίμονον φροντίδα νὰ μεταχειρίζηται πᾶσαν θυσίαν πρὸς τοὺς ἐγχώριους Χριστιανούς διά τῶν προδοτῶν νὰ ἐγκαταλείψωσι τοὺς ξένους καὶ ἀφοσιωθῶσι πρὸς αὐτόν ὅστις τοῖς ὑπόσχεται προνόμοια καὶ ἀμοιβάς καὶ οὕτω ἐξαπατᾶ τοὺς ἀδυνάτους χαρακτήρας.

Ὁποίαν ὑπηρεσίαν προσφέρει ἡ Δημοσιογραφία εἰς τὸν ἀγῶνα τῆς Κρήτης καὶ τοῦ ἔθνους ὅταν δι’ ἐκτάκτων παραρτημάτων εἰδοποιεῖ τὸ κοινόν περί ψευδῶν μαχῶν καὶ ναυμαχιῶν; οὐδεμίαν, διά τῆς Δημοσιεύσεως τῶν τοιούτων παροτρύνει τὸν Μουσταφᾶ ν’ αὐξήσῃ τὴν ἐνέργειαν τῆς ἀπάτης καὶ τοῦ δόλου, ἄλλως τε πρέπει νὰ λάβωσιν ὑπ’ ὄψιν, ὅ μὴ γένοιτο καὶ τὴν ἀποτυχίαν˙ ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει ἡ μὲν Τουρκία θὰ ἑκατονταπλασιάσει τὸ μίσος της κατά τῶν ἐν τῇ χώρᾳ της διαμενόντων ὑπηκόων τῆς Α.Μ. καὶ θὰ προσπαθήσει νὰ ἐκριζώσῃ τὸ ἑλληνικόν στοιχεῖον, οἱ δὲ φιλότουρκοι ξένοι θὰ μᾶς ἐμπαίζωσι διά τὰς ἰδανικάς μάχας, Ναυμαχίας καὶ περί τῆς ὲπιτυχίας αὐτῶν˙ ἡ Σ. Κυβέρνησις δύναται κάλλιον ἐμοῦ νὰ σκεφθῇ ἐάν ἡ Δημοσιογραφία πρέπῃ νὰ ἐξακολουθήσῃ τὸν αὐτόν δρόμον, ἄλλως διά καταλλήλων προσώπων ἄς συστήσῃ εἰς τὸν τύπον τῆς Πρωτευούσης καὶ τῆς Σύρου μετριοτέραν γλῶσσαν καὶ ἄς ὦσι βέβαιοι οἱ Κύριοι Δημοσιογράφοι ὅτι πράγματι θὰ ὑπηρετήσωσι τὴν Πατρίδα. Ὁ Κύριος Μοάτσος γνωρίζων ὅλας τὰς ἐπικαίρους θέσεις καὶ παραλίους ὅρμους τῶν Ἀνατολικῶν Ἐπαρχιῶν, θέλει ὑποδείξει, ὅπου δεῖ, τὰ κατάλληλα μέρη τῆς ἀποβιβάσεως καὶ καταλήψεως καὶ πᾶν ὅ,τι δύναται νὰ ἐπιφέρῃ ἀμέσως τὴν ἐπιτυχίαν τῶν ἀφιχθησομένων.

Δέχθητε κτλ. κτλ.——-

[Ἰωάννης Μπαρουξάκης] "