Πλησιάζουμε στη Μεγάλη Εβδομάδα, μια περίοδο αφιερωμένη εξολοκλήρου στον Ιησού Χριστού, στα Πάθη, τον Σταυρό και την Ανάστασή Του. Πρόκειται, από την άποψη του εκκλησιαστικού εορτολογίου, για την πιο ιερή περίοδο του εκκλησιαστικού έτους, κατά την οποία επιτελούμε τη μνήμη των γεγονότων που σφράγισαν το επί γης έργο του Χριστού και χάρισαν στον κόσμο τη σωτηρία, με τη νίκη του Χριστού επί των δυνάμεων του σκότους και του θανάτου. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ζει τα γεγονότα αυτά μέσα στη λατρευτική ζωή, με τις καθημερινές ακολουθίες, με τους μελωδικούς και βαθιά θεολογικούς ύμνους, με τα κατάλληλα αναγνώσματα από την Αγία Γραφή.
Ωστόσο, πέρα από το καθαρά θεολογικό νόημα και τη σωτηριώδη σημασία της Μ. Εβδομάδας, στους ύμνους και τα αναγνώσματα των ημερών μπορεί να βρει κανείς και μηνύματα με πολιτικό περιεχόμενο, που αφορούν τόσο τους πολιτικούς όσο και τους πολίτες. Κι όταν λέω «πολιτικό περιεχόμενο», εννοώ μηνύματα που αφορούν την πολιτική συμπεριφορά πολιτών και πολιτικών, δηλαδή το πώς σκέφτονται και δρουν ως πολιτικά όντα. Γιατί η πολιτική δεν είναι κάτι απλό και ασήμαντο, αφού αφορά όχι απλώς τη ζωή των ανθρώπων αλλά την ποιότητά της, σχετίζεται με το «ζην» αλλά και με το « εὖ ζην». Ψάχνοντας, λοιπόν, τους ύμνους και τα αναγνώσματα, εντόπισα κάποια σημεία που μπορεί να έχουν πολιτική σημασία. Εξάλλου, εκλογές έρχονται ως εκ τούτου και το θέμα είναι διπλά επίκαιρο.
Ήδη στην υμνολογία της Μεγάλης Δευτέρας συναντούμε δυο τροπάρια με πολιτικό θα λέγαμε περιεχόμενο. Το πρώτο τροπάριο αναφέρεται στο αίτημα της μητέρας των μαθητών του Χριστού Ιακώβου και Ιωάννη να δωρίσει ο Χριστός στα παιδιά της «προσκαίρου βασιλείας τιμήν». Αλλά, όπως ψάλλει ο ύμνος, ο Χριστός υποσχέθηκε στους μαθητές ότι αντί για τη βασιλεία θα πιει «ποτήριον θανάτου». Στο δεύτερο τροπάριο ο Χριστός παρουσιάζεται να διδάσκει τους μαθητές του, λέγοντάς τους να σκέφτονται τα «τελεώτατα», δηλαδή τα πιο τέλεια για τη ζωή τους πράγματα. Και ποια είναι αυτά; Να μη μοιάζουν σε εκείνους που θέλουν να εξουσιάζουν τους ταπεινούς, τους ελάχιστους, τους φτωχούς. Αντίθετα, εκείνος που θέλει να είναι πρώτος «ἔστω πάντων διάκονος, ὁ δὲ ἄρχων ὡς ὁ ἀρχόμενος, ὁ προκριθεὶς δὲ ὡς ὁ ἔσχατος». Ο Χριστός θα λέγαμε ότι αναποδογυρίζει την πραγματικότητα. Ζητεί ο πρώτος να γίνει υπηρέτης όλων, ο κυβερνών να γίνει ίδιος με τον κυβερνώμενο κι εκείνος που προκρίθηκε ως πρώτος να είναι τελευταίος. Οι ύμνοι αυτοί είναι εμπνευσμένοι από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου (κεφ. 20, 20-28). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, ο Χριστός απάντησε στους μαθητές του: «Το ξέρετε ότι οι ηγέτες των εθνών ασκούν απόλυτη εξουσία πάνω τους και οι άρχοντες τα καταδυναστεύουν. Σ’ εσάς όμως δεν πρέπει να συμβαίνει αυτό, αλλά όποιος θέλει να γίνει μεγάλος ανάμεσά σας πρέπει να γίνει υπηρέτης σας κι όποιος από σας θέλει να είναι πρώτος πρέπει να γίνει δούλος σας. Όπως κι ο Υιός του ανθρώπου δεν ήρθε για να τον υπηρετήσουν, αλλά για να υπηρετήσει και να προσφέρει τον εαυτό του για όλους». Αν συσχετίσουμε αυτά τα κείμενα με τη στάση των πολιτικών μας σε ποιο συμπέρασμα θα καταλήξουμε; Μπορεί στις φιλελεύθερες δημοκρατίες να μην υπάρχει η καταδυνάστευση που συναντά κανείς σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, όμως στο βάθος η συμπεριφορά των πολιτικών είναι η ίδια με αυτήν των δύο μαθητών του Χριστού. Κι αυτή είναι η επιθυμία για την εξουσία, για τις τιμές, για την πρωτοκαθεδρία, για τη δημοσιότητα και όχι για την υπηρέτηση του λαού. Οι πολιτικοί πολύ εύκολα ξεχνούν πως το έργο τους είναι να προσφέρουν ως υπηρέτες του λαού, θαμπώνονται και αλλοτριώνονται λόγω της δύναμης που τους δίνει η θέση τους. Ο Χριστός προτείνει τον δύσκολο δρόμο, προτείνει την προσφορά του ίδιου του εαυτού, προτείνει το δρόμο της ταπείνωσης και όχι της έπαρσης. Γιατί η ταπείνωση θυμίζει στους ηγέτες ότι δεν είναι θεοί, ενώ αντίθετα η έπαρση και η αλαζονεία συνεπάγονται την αμετροέπεια, την περιφρόνηση και την εξαπάτηση του λαού, τον λαϊκισμό, το ψεύδος, την ύβρη. Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πολιτικό μάθημα τόσο για τον πολίτη όσο και για τον πολιτικό, ο οποίος λειτουργεί και ως πρότυπο για τους πολίτες. «Μὴ φρονεῖτε ὑψηλά, ἀλλὰ συναπάχθητε τοῖς ταπεινοῖς», ακούμε να λέει ο Χριστός σε ένα άλλο ύμνο της Μ. Δευτέρας. Που σημαίνει: «Μη μεγαλοφρονείτε, μην υπερηφανεύεστε, αλλά συμπεριφερθείτε όπως οι ταπεινοί».
Στο ευαγγελικό ανάγνωσμα της Μ. Τρίτης (Ματθ. κεφ. 23) ακούμε τον Χριστό να εκφωνεί κατά των φαρισαίων τα «ουαί», δηλαδή «αλίμονο». Ταλανίζει αυτούς τους «κατ’ επάγγελμα», όπως θα λέγαμε, υποκριτές, τους θεατρίνους Φαρισαίους, που χρησιμοποιούν το γράμμα του νόμου, για να φαίνονται αρεστοί και έντιμοι, ενώ εσωτερικά είναι άκαρδοι, ανελεήμονες, στενοκέφαλοι, ουσιαστικά ασεβείς, άνθρωποι του «φαίνεσθαι» και όχι του «είναι», δίχως ενσυναίσθηση, μεστοί υποκρίσεως και ανομίας. Μα μήπως ο φαρισαϊσμός δεν ευδοκιμεί και μεταξύ των πολιτικών, οι οποίοι μετέρχονται κάθε μέσον, για να φανούν σπουδαίοι και άξιοι εκπρόσωποι και υποστηρικτές του λαού, ενώ στην ουσία παίζουν θέατρο για τα μάτια του κόσμου, για να εντυπωσιάσουν τον λαό και να κερδίσουν την ψήφο του; Η εκστόμιση από τον Χριστό των «ουαὶ ὑμῖν Γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι ὑποκριταί», θα μπορούσε κάλλιστα να ειπωθεί και σήμερα για πολλούς από τους πολιτικούς μας. Ο Χριστός δίνει ένα «πολιτικό» μάθημα στους ηγέτες (πολιτικούς και θρησκευτικούς) και γενικά σε κάθε άνθρωπο που θέλει να παρουσιάσει ένα πρόσωπο διαφορετικό από το δικό του, φορώντας ένα προσωπείο που αποκρύπτει τις ατέλειες και τη δυσμορφία των ιδεών και των προθέσεών του.
Στα τροπάρια της Μ. Εβδομάδας και κυρίως σε αυτά της Μ. Παρασκευής συχνά γίνεται λόγος για τη φιλαργυρία του Ιούδα, ο οποίος πρόδωσε τον Δάσκαλό του για τριάντα αργύρια. Μάλιστα σε κάποιο από τα τροπάρια της Μ. Πέμπτης γίνεται λόγος για τη «λύσσα της φιλαργυρίας». Ίσως πει κάποιος ότι η φιλαργυρία είναι ένα πάθος που άπτεται της ηθικής του ανθρώπου και δεν έχει πολιτικό περιεχόμενο και νόημα. Ωστόσο, είναι δυνατόν να παραβλέψει κανείς την πολιτική δύναμη του χρήματος και ειδικά τις μέρες μας, όταν το πολιτικό πεδίο όχι απλώς συναρθρώνεται με το οικονομικό αλλά αποικιοποιείται από αυτό; Στο βάθος όλης αυτής της αλλοτρίωσης της πολιτικής βρίσκεται η αγάπη του χρήματος, η «λύσσα της φιλαργυρίας», επειδή πίσω από όλα κρύβεται ο άνθρωπος με τα πάθη, τις επιθυμίες, τις συμπεριφορές και τις στάσεις του. Αυτή η «λύσσα» οδηγεί στην κλοπή, στην εκμετάλλευση, στο ψεύδος, ενώ η δύναμη του χρήματος ανατρέπει όλες τις ηθικές αξίες. Αν, λοιπόν, η πολιτική έχει ως κίνητρο, ως κινούσα δύναμη, αλλά και ως τελικό σκοπό το χρήμα, τότε λειτουργεί σε βάρος του πολίτη, καθώς ο πολιτικός θα κάνει χρήση κάθε μέσου, για να κερδίσει το χρήμα και όλα όσα αυτό του χαρίζει, θα γίνει έρμαιο στα χέρια των ισχυρών του χρήματος. Για τούτο ο πολιτικός πρέπει να έχει αντιστάσεις ηθικής φύσεως και να μη μοιάσει στον Ιούδα.
«Ἄρχοντες λαῶν συνήχθησαν κατὰ τοῦ Κυρίου», μας λέει ένας ύμνος της Μ. Παρασκευής. Οι άρχοντες είναι εκείνοι που στρέφονται κατά του Κυρίου, δηλαδή κατά του αθώου των αθώων, γιατί είναι αυτοί που, βουτηγμένοι στο ψεύδος, την υποκρισία και την εξουσιομανία, δεν μπορούν να αντέξουν το φως που εκπέμπει αυτή η αθωότητα, αυτή «η γλυκύτητα η στεφανωμένη με αγκάθια» (Νίκος Καρούζος). Δεν μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει θυσία και αυτοθυσία. Τιμούν επιφανειακά όσους θυσιάστηκαν, εκφωνούν λόγους εγκωμιαστικούς, προτρέπουν τους άλλους να κάνουν θυσίες και οι ίδιοι δεν κινούν ούτε το μικρό τους δάχτυλο. Αλλά μήπως και ο όχλος πράττει καλύτερα; Την ημέρα της εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα αυτός ο όχλος έσπευδε να φωνάξει το «ωσαννά», να τον υποδεχτεί με βάγια και κλαδιά ελιάς, στρώνοντας τα ρούχα του να περάσει ο βασιλιάς του Ισραήλ, κι έπειτα από τρεις μέρες θα παρασυρθεί από τη θρησκευτική ηγεσία για να κραυγάσει το «σταύρωσον» και να λοιδορήσει τον Ιησού. Μια αναδρομή στην πολιτική ζωή της Ελλάδας είναι αρκετή για να δείξει τέτοιες συμπεριφορές του λαού, όταν λειτουργεί σαν όχλος και όχι όταν ως πολίτες λειτουργούν ως συνειδητοποιημένα πολιτικά όντα, που σημαίνει ότι αποφασίζουν και πράττουν ενσυνείδητα, με καθαρή σκέψη και με κίνητρο το αληθινό συμφέρον του συνόλου.
Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς για τα θέματα αυτά. Η Μ. Εβδομάδα, μαζί με το θρησκευτικό, μυσταγωγικό, εκκλησιολογικό και θεολογικό της περιεχόμενο και νόημα, μπορεί να δώσει αφορμές σε όλους μας, πολίτες και πολιτικούς, να στοχαστούμε το ρόλο μας, να αναλογιστούμε τη σημασία των πράξεων και επιλογών μας, να εμβαθύνουμε πάνω στο νόημα της ζωής μας, εμπνεόμενοι από τη ζωή και την θυσία του Θεανθρώπου Χριστού. Η ζωή είναι κάτι πολύ σοβαρό και δεν πρέπει να την πουλάμε φτηνά σε ανθρώπους που δεν τη σέβονται, που δεν σέβονται τη νοημοσύνη, τα αισθήματα και το ήθος μας, σε εξυπνάκηδες, αμετροεπείς και ψεύτικους «μάγκες» της πολιτικής αγοράς ή, καλύτερα, της αγοραίας πολιτικής.
Photo by Alicia Quan on Unsplash
