Είναι ο τρόπος που οι κοινωνίες διευθετούν τα θέματα της καθημερινής ζωής. Θα μπορούσε να ήταν φεουδαρχία, η εξουσία του τοπικού ιδιοκτήτη της γης ή αριστοκρατία, το συμβούλιο των οικονομικών παραγόντων ενός τόπου. Ακόμα όμως κρατάμε αυτή την δημοκρατική κατάκτηση : να εκλέγουμε ανθρώπους που σκέφτονται και διευθετούν τα θέματα και τις αντιθέσεις στα «μικρά» εκείνα ζητήματα που ορίζουν την καθημερινότητα και τον τρόπο ζωής. Από που θα περάσει ο δρόμος ; κοντά στο λιόφυτο του Μιχάλη ή στο αμπέλι του Μανόλη; Σε τι σχολείο θα περάσουν τα παιδιά μας τα χρόνια της αθωότητας; Πως θα βοηθήσουμε συνολικά την οικονομική δραστηριότητα χωρίς οι πράξεις μας να επιβαρύνουν τη δραστηριότητα άλλων.
Όσο περνάει ο χρόνος, τόσο οι δραστηριότητες και οι ανάγκες αυξάνουν, με συνακόλουθη την πολυπλοκότητα των προβλημάτων, την ανάγκη μεγάλης μελέτης, προσοχής στις αποφάσεις. Αυτό που κρατά την αξία της αυτοδιοίκησης είναι κυρίως η εγγύτητα αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις και αυτών που τις υφίστανται. Είναι με άλλα λόγια η αυτοδιοίκηση πιο κοντά στο αρχέτυπο της άμεσης δημοκρατίας.
Κρατάμε λοιπόν στο σημείο αυτό τα θεμελιακά πλεονεκτήματα της άμεσης συνάφειας της διοίκησης με τους πολίτες ΚΑΙ την απαραίτητη δημοκρατική λειτουργία. Γιατί η δημοκρατική λειτουργία ΔΕΝ είναι μόνο ή κυρίως οι εκλογικές διαδικασίες αλλά η συστηματική συμμετοχή των πολιτών στις καθοριστικές για τη ζωή μας αποφάσεις.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προκρίνει την περιφερειακή οργάνωση της αυτοδιοίκησης ως το μέσο δημοκρατικής διευθέτησης των αναρίθμητων αντιθέσεων που φυσικά αναδύονται σε ένα πολύπλοκο κόσμο. Η περιφέρεια είναι ένα ‘μικρό κράτος’ με ουσιαστικές αρμοδιότητες και δυνατότητα κανόνων στο γεωγραφικό της πλαίσιο. Τα εθνικά κράτη κρατούν αρμοδιότητες που απαιτούν μέγεθος και πολιτική ισχύ – απέναντι στην όλο και πιο πιεστική εκμεταλλευτική ικανότητα του μεγάλου κεφαλαίου, όσο το επιδιώκουν και όσο το καταφέρνουν, ενώ στην περιφέρεια (πρέπει να) γίνεται η ουσιαστική ρύθμιση μέτρων που αφορούν τον παραγωγικό μηχανισμό, τις κοινωνικές υποδομές, και των πολιτικών που θα διαμορφώνουν τις μελλοντικές τοπικές εξελίξεις. Όλα αυτά αποκτούν αξία και νόημα στο μέτρο που εκτυλίσσονται με τις αρχές της δημοκρατίας, της συμμετοχής, της συναίνεσης των πολιτών του τόπου. Υπάρχει λοιπόν η ανάγκη τόσο της διεκδίκησης αρμοδιοτήτων, εξουσιών και οργανωτικής υποδομής, όσο και ουσιαστικής λειτουργίας προς όφελος του συνόλου και όχι των συμφερόντων τοπικών οικονομικών παραγόντων. Η συμμετοχή των πολιτών, με τις κοινωνικές οργανώσεις, την προσωπική δυναμική, την ενεργό αποδοχή των πολιτικών δίνει περιεχόμενο στην αυτοδιοίκηση.
Η αποτελεσματικότητα μιας συγκεκριμένης ηγεσίας στην αυτοδιοικητική ευθύνη, ελέγχεται από το αποτύπωμά της στην καθημερινή ζωή. Ιστορικά όμως κρίνεται από τα μελλοντικά της αποτελέσματα. Όλοι είμασταν ευτυχείς με την πολιτισμική και δημοκρατική άνοιξη που σηματοδότησε ο Μ. Καρέλης στο Δήμο Ηρακλείου. Θα πρέπει όμως παράλληλα να εντοπίσουμε τώρα, το πως η αδυναμία σχεδιασμού της πόλης τότε, (π.χ. με μεγάλη επέκταση της ένταξης στο οικιστικό σχέδιο) δημιουργεί δυσεπίλυτα προβλήματα υποδομών σήμερα. Οι μελλοντικές εξελίξεις φανερώσουν τις ανεπάρκειες, τις ελλείψεις, που παραμένουν άδηλες στις απλές συνηθισμένες συνθήκες. Γίνεται τότε οδυνηρά κατανοητό πως ο συμβιβασμός με τις συνήθειες, τις ατομικές επιδιώξεις, την έλλειψη μακροχρόνιου προγραμματισμού, φέρνουν καταστροφές που δεν ήταν ποτέ «μοιραίες» αλλά προκλήθηκαν στη συνάντηση του τυχαίου με μια διαδρομή επιλογών και αποφάσεων, συλλογικών και ατομικών, πάνω στη βάση μιας πολιτικής ανεπάρκειας ή το χειρότερο ιδιοτελούς σχεδιασμού. Τα έχουμε ζήσει κοντά μας στις Γούβες και τη Λυγαριά, και δυστυχώς πολλές φορές αλλού, στη Χαλκίδα ή τη Ρόδο για να θυμηθούμε τα πιο πρόσφατα.
Θέλω μετά από αυτά, να φέρω σε γνώση των πολιτών του Ηρακλείου μια σχετικά πρόσφατη ιστορία που σχετίζεται με το θέμα που με ξενυχτά τα τελευταία χρόνια : την περιβαλλοντική κρίση και πως θα γίνει από εμάς, εδώ, τον Κώστα, το Νίκο, την Ελένη, τη Μαρία, … το καλύτερο δυνατό για να προστατέψουμε το μέλλον των παιδιών μας. Τον Μάρτιο του 2022, ως μέλος της επιτροπής περιβάλλοντος του ΣΥΡΙΖΑ, συμμετείχα σε συνάντηση με τον αρμόδιο αντιπεριφερειάρχη περιβάλλοντος κ. Ξυλούρη. Η συνάντηση έγινε σε πολύ καλό κλίμα, υπήρχε ενημέρωση για τις επιδιώξεις σε σχέση με το νερό, τα Φωτοβολταϊκά στέγης, τα θέματα βιοποικιλότητας και άλλα. Όμως, όταν τέθηκε το στρατηγικό θέμα συνολικής προετοιμασίας για την κλιματική κρίση, ο χρόνος της συνάντησης είχε τελειώσει. Μας ενημέρωσε τότε για την ενεργή ακόμα διαβούλευση για την «στρατηγική μελέτη προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή» ΣΜΠΕΚΑ όπως είναι το κωδικό αρκτικόλεξο. Η διαβούλευση έληγε σε λίγες μέρες, διαβούλευση για μια μελέτη 650 σελίδων.
Από το υλικό που είχα ήδη επεξεργαστεί (μπορείτε να το δείτε εδώ: https://youtu.be/EXinTaIMf5k και εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=FlEXuhWjU3o ) κατέθεσα μια κριτική στην μελέτη αυτή, το κύριο θέμα της οποίας ήταν ότι χρησιμοποιούσε τα στοιχεία της παλαιότερης έκθεσης του ΟΗΕ (του 2014), αγνοούσε τις ευρωπαϊκές εξελίξεις (την λεγόμενη ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία του 2019) και δεν εκμεταλλευόταν τις πολύ συγκεκριμένες προτάσεις που υπάρχουν στην πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ (IPCC) για το θέμα. Στην πολύ ειδική αυτή παρέμβαση δεν υπήρξε απάντηση. Μετά από επανειλημμένες οχλήσεις στους υπαλλήλους που παρέλαβαν την μελέτη, μου είπαν πως οι μελετητές είχαν κάνει τις επεξεργασίες και πως τότε δεν υπήρχε η έκθεση του IPCC (ψευδές). Σε κάθε περίπτωση η μελέτη χρειαζόταν αναθεώρηση, ακόμα και αν χρειαζόταν πρόσθετο έργο.
Τον Ιούνιο του 2022, (δηλαδή 2 μήνες αργότερα), είχα μια συζήτηση με τον Σωκράτη Φάμελο σε σχέση με το θέμα. Η απάντηση του ήταν συγκεκριμένη, ζητούσε να κινητοποιηθούν αρμόδιοι συνδικαλιστικοί φορείς (π.χ. το ΤΕΕ) ώστε να γίνει συμπλήρωση της μελέτης. Επίσης ο κ. Φάμελος μου είπε πως ο ΣΥΡΙΖΑ είχε νομοθετήσει την υποχρέωση εκπόνησης αυτών των μελετών από τις περιφέρειες και πως μόνο η περιφέρεια Κρήτης είχε ανταποκριθεί. Ας δώσουμε λοιπόν τα εύσημα στην περιφέρεια για την ανταπόκριση μαζί με την κριτική μας για την τυπική μόνο δράση.
Πρόσφατες τραγωδίες έχουν φέρει στην πολιτική συζήτηση τον ευφημισμό «διαχρονικές ανεπάρκειες». Με αυτό τον τρόπο κρύβονται οι συγκεκριμένες ανεπάρκειες της πολιτικής διαχείρισης μέσα σε ένα πέτασμα καπνού. Η περιβαλλοντική κρίση δεν αφορά σε κάποιο μακρινό μέλλον. Βιώνουμε και στη χώρα μας και σε άλλες χώρες, καταστάσεις πρωτόγνωρες. Ξηρασία, μαζί με πλημμύρες. Ακραίος και έκτοπος καιρός. Φυτά και ζώα δυσκολεύονται στο απρόβλεπτο του νέου κλίματος. Αν, όπως ήδη έχει κρίνει η επιστήμη, η αλλαγή του κλίματος επέρχεται, απομένει στις κοινωνίες να αντιδράσουν με σωφροσύνη και όχι στη λογική «πάμε και όπου βγει».
Δανείζομαι εδώ μια ιστορία από τον Καπετάν Μιχάλη του Καζαντζάκη: στο μεγάλο σεισμό ο Καπεταν Μιχάλης κράτησε το κλειδί της καμάρας, αυτό που στερεώνει το δομικό στοιχείο πάνω στο οποίο στηρίζεται όλο το σπίτι και μόνο αφού βγήκαν όλοι έξω, άνθρωποι και ζώα, άφησε το σπίτι να γκρεμιστεί. Πάει να πει, ότι στις επερχόμενες από ανώτερα αίτια συμφορές, ο σώφρων άνθρωπος οφείλει να βρει τρόπους να αντιδράσει, να σώσει το βιός και τους ανθρώπους του.
Στην μικρή ιστορία που καταθέτω βλέπω την αντίθετη συμπεριφορά. Βλέπω αυτή την τυπική προσέγγιση «να καλύψουμε τις τυπικές υποχρεώσεις». Βλέπω την έλλειψη, όχι απλά οράματος, αλλά συνειδητοποίησης του ίδιου του μεγέθους του προβλήματος. Στο ουσιαστικό και στο διοικητικό επίπεδο. Γιατί η έτοιμη (!) μελέτη του ΟΗΕ έχει προτάσεις αλλά οι υπηρεσίες (‘διαχρονική ανεπάρκεια’) δεν ασχολούνται, δεν μπορούν – ακόμα και αν πάρουν στα χέρια τους τις πιο αναλυτικές μελέτες – να διεκπεραιώσουν γνήσιο έργο. Οι υπηρεσίες όμως δεν υπάρχουν αυτόνομες. Διοικούνται και σχεδιάζονται από τους πολιτικά αρμόδιους άρχοντες. Αυτοί κυριαρχούνται από το πολιτικό κόστος, την αποφυγή μέτρων που θα δυσαρεστήσουν πολίτες ή ‘φίλους’. Οι πολίτες με τη σειρά τους, έχουν εθιστεί στη ευχάριστη αφασία και μεταφορικά ‘πέφτουν από τα σύννεφα’ σε κάθε επόμενη συμφορά. Οι πολίτες όμως οφείλουν να αντιληφθούν ότι η φύση δεν πείθεται με pass, το κόστος της περιβαλλοντικής κρίσης θα πληρωθεί. Οφείλουν να αντιληφθούν ότι η κοινωνική προσαρμογή σε αυτό το κόστος πρέπει να γίνει με σχέδιο για να μην έχει καταστροφικά αποτελέσματα. Αποτελέσματα που γνωρίζουν στη Ρόδο, τη Χαλκίδα, την Αλεξανδρούπολη, τη Δαδιά, …
Μόνο για να δείτε ένα μικρό μέρος του προβλήματος που όλες οι κοινωνίες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν σας προβάλλω ένα στοιχείο: Στην ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία υπάρχει η πρόβλεψη για μείωση των εκπομπών κατά 50%. Μέχρι το 2030. Μέσο για την μείωση αυτή θεωρείται (λάθος! – ψέμα τραγικό) ο φόρος άνθρακα. Ο φόρος άνθρακα έχει γίνει χρηματιστικό προϊόν, εκτιμάται σε προοπτική πενταετίας θα φτάσει τα 150 – 200 $ ανά τόνο. Μπορείτε να σκεφτείτε πως θα επιβιώσει ο μαζικός τουρισμός στην περιφέρειά μας με ένα πρόσθετο κόστος 200 – 300$ ανά ταξίδι;
*Δημήτρης Πουλής
Συνταξιούχος εκπαιδευτικός ΤΕΙ μηχανικός.
